Асклепий асасы
Асклепий асасы (⚕; көне грекше: Ῥάβδος τοῦ Ἀσκληπιοῦ, Rhábdos toû Asklēpioû) — Грек мифологиясында Асклепийдің таяқшасы, сондай-ақ Асклепий деп те аталады.[1] Асклепий құдайы ұстаған таяқ, ол емдік және медицинамен байланысты құдай. Қазіргі уақытта бұл медицина мен денсаулық сақтаудың негізгі символы болып табылады, дегенмен оны кейде екі жылан және жұп қанаттары бар ұқсас кадуцеймен шатастырады.
Грек мифологиясы және грек қоғамы өңдеу
Асклепий асасы өз атын ежелгі грек діні мен мифологиясындағы емдік және емдік өнермен байланыстырылған грек құдайы. Антикалық дәуірде кейде бөлек бейнеленген Асклепийдің атрибуттары, жылан мен таяқ осы таңбада біріктірілген.[2]
Асклепийдің ең әйгілі храмы Пелопоннестің солтүстік-шығысындағы Эпидаврда болды. Тағы бір атақты емдік ғибадатхана (немесе асклепион) аты аңызға айналған «медицина атасы» Гиппократ өзінің мансабын бастаған болуы мүмкін Кос аралында орналасқан. Басқа асклепиондар Еуропадағы Трикала, Гортыс (Аркадия) және Азиядағы Пергамда орналасқан.
Асклепийдің құрметіне емдеу рәсімдерінде улы емес жыланның белгілі бір түрі жиі қолданылған және бұл жыландар - Эскулап жыландары - науқастар мен жараланғандар ұйықтайтын жатақханаларда еденде еркін жорғалап жүрді. Бұл жыландар бүкіл классикалық әлемде Асклепийдің әрбір жаңа ғибадатханасының негізін қалау кезінде енгізілді. Шамамен біздің заманымызға дейінгі 300-жылдан бастап Асклепий культі өте танымал болды және қажылар оның емдік ғибадатханаларына (Асклепиея) ауруынан айығу үшін ағылды. Салттық тазартудан кейін құдайға арнап құрбандық шалу (құралдарға сәйкес), содан кейін дұға етуші киелі орынның ең киелі жерінде – абатонда (немесе адытонда) түнеді. Кез келген армандар немесе көріністер түсіндіру процесі арқылы тиісті терапияны тағайындайтын діни қызметкерге хабарланады.[3] Кейбір емдік ғибадатханалар ауру өтініш берушілердің жараларын жалау үшін қасиетті иттерді де пайдаланды.[4]
Түпнұсқа Гиппократ серті «Мен емші Аполлонмен және Асклепиймен, Гигиеямен және Панацеямен және барлық құдайлармен ант етемін ...» деген үндеуден басталды.[4]
Жылан мен аса асклепиялық культтің дамуының белгілі бір кезеңінде біріктірілген жеке таңбалар болғанға ұқсайды.[5] Жыланның маңыздылығы көптеген жолдармен түсіндірілді; кейде терінің төгілуі мен жаңаруы жасарудың символы ретінде атап өтілсе,[6] басқа бағалаулар жыланды біріктіретін және өмір,[7] ауру мен денсаулық мәселелерімен айналысатын Аптека дәрігерінің жұмысының екі жақты сипатын білдіретін символ ретінде көрсетеді.[8] Жыланның символ ретіндегі екіұштылығы «дәрі» мен «у» дегенді білдіретін фармакон терминінің мағынасында көрсетілгендей, көмектесетін немесе зиян келтіретін дәрілерді қолданудың анық еместігін көрсетеді.[9] Алайда, егер «дәрі» оны қабылдаған адамды емдейтін нәрсе деп түсінілсе, бұл сөз азырақ түсінікті болуы мүмкін, «дәрінің» тікелей әсері ретінде емес, адамды ауыртатын нәрсені аулайды деген мағына береді, яғни медицина бір нәрсені өлтіруге немесе айдауға арналған және кез келген емдеу сол заттың нәтижесінде пайда болады. Жыландардың денелерінен алынған өнімдердің емдік қасиеттері ежелгі уақытта белгілі болды, ал ежелгі Грецияда кей адамдар жыланның уы қанға түссе, өлімге әкелуі мүмкін екенін білген. Жылан уы кейбір жағдайларда терапия түрі ретінде антивеном сияқты тағайындалған. Қызметтері де әртүрлі етіп түсіндірілді. Бір көзқараста ол жылан сияқты «қайта тірілу мен емделу туралы түсініктерді жеткізген» болса, екіншісінде ол - саяхатшы дәрігерлермен байланысты таяқ болған.[10] Бірінші ғасырдың грек философы Корнут Theologiae Graecae Compendium кітабында жыланның да, таяқтың да маңыздылығы туралы көзқарасты ұсынады:
Асклепий өз атын тыныштандыратын емдік және өліммен бірге келетін құрғауды кейінге қалдырудан алды. Осы себепті олар оған жыланды қасиет ретінде береді, бұл медицина ғылымын пайдаланатындардың жыланға ұқсас процеске ұшырайтынын көрсетеді, өйткені олар аурудан кейін қайтадан жас болып, кәріліктен құтылады; сонымен қатар жылан зейіннің белгісі болғандықтан, оның көп бөлігі медициналық емдеуде қажет. Қызметкерлер де осыған ұқсас нәрсенің символы сияқты. Осы арқылы біздің санамызға осындай өнертабыстар қолдау көрсетпесе, үнемі ауруға шалдығуға қатысты болсақ, сүріну қажет болғаннан да тезірек құлап қалатынымыз туралы ойланамыз.[11]
Қалай болғанда да, екі рәміздер, әрине, ежелгі уақытта біріктірілген, өйткені жыланның жеке жатып оралған бейнелері жиі кездеседі. Таяқшаға оранған жыланның егеуқұйрық жыланының бір түрі, Elaphe longissima, Эскулап жыланы екені айтылған.[12]
Мысыр өңдеу
Бір немесе екі асаның бейнелері қола дәуірінен бастап Мысырдан белгілі, мысалы, Абидос ғибадатханасында қайтыс болған Сети I-ге өмір сыйлаған Тот бейнеленген б.з.б. XIII ғасырдағы әйгілі бедері. Тот, жер асты әлемінің қожайыны, сонымен бірге медицинамен айналысатын жарты ондаған мысыр құдайларының бірі, сол қолында екі шыбық ұстайды. Әрбір таяқтың айналасында орама кобра бар, әрбір жылан сәйкесінше Египеттің жоғарғы және төменгі жартысының миниатюралық корольдік бас киімін киіп, үстіңгі денесін жалаңаш капюшонмен әдеттегі урей тәрізді қалыпта көтереді.
Киелі кітаптағы баламасы өңдеу
Киелі кітаптағы «Сандар мен патшалар кітаптары» кітабында нехуштан (ивр. נחשתן nəḥuštān немесе נחש הנחושת) бағанадағы жез немесе қола жылан болды. Құдай оларды өзіне және Мұсаға қарсы сөйлегендері үшін жазалау үшін жіберген «отты жыландардың» шағуынан өлді. Аса немесе қанжарға оралған жыланның бейнесі еврей және қазіргі израильдік медицина рәміздерінде жиі кездеседі, шығу тегі көбінесе нехуштанның емдік күштеріне байланысты.
Кадуцеймен шатастыру өңдеу
Салыстырмалы түрде кең таралған, әсіресе Америка Құрама Штаттарында, екі жылан және қанаттары бар кадуцейді тек жалғыз жыланмен бірге Асклепийдің таяқшасының орнына медицинаның символы ретінде пайдаланған. Бұл қолдану 1902 жылы бір офицердің талабы бойынша АҚШ армиясының медициналық корпусының кадуцейді оның белгісі ретінде қабылдауымен танымал болды.
Асклепий асасы Америка Құрама Штаттарындағы кәсіби денсаулық сақтау қауымдастығының басты белгісі болып табылады. Бір сауалнама кәсіби денсаулық сақтау қауымдастығының 62% өздерінің символы ретінде Асклепийдің таяқшасын пайдаланғанын көрсетті. Дәл сол сауалнама коммерциялық денсаулық сақтау ұйымдарының 76% кадуцейді қолданғанын көрсетті. Зерттеу авторы кәсіпқой қауымдастықтар екі нышанның тарихи түсінігіне көбірек ие болады, ал коммерциялық ұйымдар символдың сатылымға көрсететін көрнекі әсерімен көбірек айналысады деп болжайды.
Кадуцейдің саудамен ұзақ мерзімді тарихи байланысы оның медицинада қолданылуына елеулі сын тудырды. Медицина мамандары Асклепий асасы медицина саласын жақсырақ көрсетеді деп санайды.
Тас жолдың құдайы мен базар алаңының құдайы ретінде Гермес, бәлкім, бәрінен бұрын сауда мен майлы әмиянның қамқоршысы болды: нәтижесінде ол саяхатшы сатушының ерекше қорғаушысы болды. Құдайлардың өкілі ретінде ол жер бетіне тыныштық әкеліп қана қоймай, оның күміс шешендігі әрқашан жаманды жақсы себеп етіп көрсете алады. Осы соңғы тұрғыдан алғанда, оның символы тура ойлайтын, тура сөйлейтін терапевтке емес, кейбір конгрессмендерге, барлық дәрігерлік шайқастарға, кітап агенттеріне және шаңсорғыштарды жеткізушілерге жарамайды ма? Қайтыс болғандарды жер астындағы мекеніне апаратын жолсерік ретінде оның эмблемасы дәрігердің көлігінен гөрі сотталған көлікте орындырақ көрінеді.—— Стюарт Л. Тайсон, «Кадукей», «Ғылыми ай сайын», 1932 ж.
Юникод өңдеу
Асклепий асасының ⟨⚕⟩ символында Юникод стандартының Әртүрлі таңбалар кестесінде кодтық нүкте бар.
Қазіргі заманғы қолдану өңдеу
Бірқатар ұйымдар мен қызметтер өздерінің логотипі немесе логотипінің бір бөлігі ретінде Асклепийдің таяқшасын пайдаланады. Оларға мыналар жатады:
Тағыда қараңыз өңдеу
- Чакра – Үнді діндеріндегі серпентиндік мифологиялық тіршілік иелері
Дереккөздер өңдеу
- ↑ Wilcox, Robert A; Whitham, Emma M (15 April 2003). "The symbol of modern medicine: why one snake is more than two". Annals of Internal Medicine 138 (8): 673–7. doi:10.7326/0003-4819-138-8-200304150-00016. PMID 12693891. http://www.annals.org/cgi/content/full/138/8/673. Retrieved 2007-06-15.
- ↑ See for example Pausanias, Description of Greece 2.26.1–28.1 (here translated by Jones) 2nd A.D.: "The image of Asklepios is, in size, half as big as Zeus Olympios at Athens, and is made of ivory and gold. An inscription tells us that the artist was Thrasymedes, a Parian, son of Arignotos. The god is sitting on a seat grasping a staff; the other hand he is holding above the head of the serpent."
- ↑ Sigerist. Chapter 3, Religious medicine: Asclepius and his cult, p. 63ff.
- ↑ a b Farnell, Chapter 10, "The Cult of Asklepios" (pp. 234–279)
- ↑ Stephen Lock, John M. Last, George Dunea, The Oxford Illustrated Companion To Medicine, 2001, p261 "In early statues of Asclepius the rod and serpent were represented separately."
- ↑ "Asklepios' reptile was a healing creature: in ancient mythology the snake, whose skin was shed and rejuvenated, symbolized eternity and restoration of life and health" Albert R. Jonsen, The New Medicine and the Old Ethics, Harvard University Press, 1990, p122; this interpretation was current in Antiquity, as can be seen in an account of Apollodorus: "your marvel at the serpent curling around him and say that it is the symbol of the healing art, because just as the serpent sloughs the skin of old age, so the medical art releases from illness." (in E. Edelstein and L. Edelstein (eds.), Asclepius: A Collection and Interpretation of the Testimonies, Baltimore, 1945, p12)
- ↑ Albert R. Jonsen, The New Medicine and the Old Ethics, Harvard University Press, 1990, p122-123
- ↑ "[...] the ancient conception of the serpent as the embodiment of the mystery of one absolute life of the earth, which entails a continual dying and resurrection [...] the combination of corruption and salvation, of darkness and light, of good and evil in the Asklepian symbol." Jan Schouten, The Rod and Serpent of Asklepios, Symbol of Medicine, 1967, p2
- ↑ Henry E. Sigerist, A History of Medicine, Oxford University Press, 1987, p27-28
- ↑ Andre Menez, The Subtle Beast, Snakes From Myth to Medicine, 2003, p14
- ↑ Asclepius: Collection and Interpretation of the Testimonies — Baltimore: Johns Hopkins University Press. — P. 13. — ISBN 0801857694.
- ↑ Gerald David Hart, Martin St. J. Forrest, Asclepius: The God of Medicine, 2000, p42