Бөгеуіл

Бөгеуіл (Помеха; crosstalk).

1. Пайдалы сигналға немесе процеске жағымсыз әсер ететін зиянды сигнал.

2. Электрондық күшейткішке өте әлсіз сигналдарды күшейтуге мүмкіндік бермейтін, сезімталдығын төмендететін пайдасыз сигнал. Бөгеуілдің себептері: сыртқы бөтен сигналдардың әсері, бұрмалауы; түзетілген қоректену кернеуінің тұрақсыздығынан болатын фон; микрофондық құбылыс бөгеулігі, жылулық шуылдар.

3. Әртүрлі себептермен бұзылған сигналдардың жиынтыгы. Бөгеуіл қабылдау құрылғыларына келетін сигналдарға қосымша кернеу түрінде беріледі. Осы бөгеуілдердің әсерінен сигналдардың өзгеруі, яғни артуы немесе кемуі (тіпті өшуі) мүмкін. Сигналдарға тигізетін әсеріне байланысты бөгеуілдер әртүрлі болады. Белгілі бір заңдылықпен анықталып, қарапайым түрде сигналдарға қосылатын кернеуді "Аддитивті бөгеуіл" деп атайды. Ал құрылымы белгілі бір зандылықпен анықталмайтын және қарапайым кернеу түрінде қосылмай, сигналдың параметрін барлық спектрде өзгертетін бөгеуілді "мультипликативті бөгеуіл" деп атайды.

Аддитивті бөгеуілдер пайда болу себептеріне қарай әртүрлі болады. Дегенмен аддитивті бөгеуілдердің барлығын негізгі үш түрге бөлуге болады. Олар: флуктуациялық, гармоникалық және импульстік бөгеуілдер.

Флуктуациялық бөгеуіл берілген орташа қуатымен сипатталып, энтропиясы ең көп болғандықтан, каналдың өткізу қабілетін төмендетеді. Бірыңғай түрде кездесетін флуктуациялық бөгеуіл барлық нақты каналдарда кездеседі.

Олар электр схемасындағы элементтерде электрондардың жылулық тәртіпсіз қозғалысынан пайда болып, уақыт бойынша үздіксіз кездейсоқ процесс болып саналады. Флуктуациялық бөгеуіл сымдардағы зарядтардың жылулық флуктуациясынан шыққан әртүрлі ұсақ қозғалыстардың қабаттасуынан пайда болатын кездейсоқ процесс. Флуктуациялық бөгеуілдің ықтималдығын белгілі заңдылықпен таралатын тұрақты кездейсоқ процесс деп сипаттауға болады. Ол орташа қуатымен және энергетикалық спектрімен сипатталады. Флуктуациялық бөгеуілдің оң және теріс таңбалы мәндерінің ықтималдықтары бірдей болады.

Сондықтан оның кернеуінің орташа шамасы нөлге тең болып, ал оның дисперсиясы орташа қуатына тең болады. Мұндай бөгеуіл ықтималдығының тығыздығы Гаусс теңдігімен жазылып, қалыпты заңдылықпен анықталады.

Гармониялық бөгеуілдің спектрі арнаның өткізу жолағынан әлдеқайда аз болады. Оны кейбір еңбектерде шоғырланған бөгеуіл деп атайды. Гармониялық бөгеуіл, негізінен, байланыс арналарының арасындағы ауыспалы өшуінің төмендеу салдарынан бір арнамен берілген сигналдың екінші арнаға өтуінен пайда болады.

Импульстік бөгеуіл — спектр бойынша емес, уақыт бойынша пайда болатын бөгеуіл. Импульсті бөгеуілдің биіктігі сигналдың амплитудасымен қарайлас немесе одан да биік болуы мүмкін. Бірақ оның ұзақтығы арнамен жүретін сигналдың ұзақтығынан қысқа болады. Импульстік бөгеуіл бір арнадан екінші арнаға өтуден, қоректендіру көздерін ауыстырғыш қосудан, өндірістік құрылғылардың әрекеттерінен және атмосфералық құбылыстардың әсерінен пайда болады.

Мультипликативті бөгеуілдер сигналдардың спектрлік құрамының барлық жиіліктерінің салыстырмалы түрде өзгеруіне байланысты пайда болады. Байланыс арнасының түзу сызықты емес сипаттамасының салдарынан пайда болатын және жүйелі бір заңдылыққа бағынбайтын, сигналдың бұзылуына соқтыратын бөгеуілді аддитивті емес немесе мультипликативті бөгеуіл деп атайды. Оларға байланыс арналары параметрлерінің уақыттық флуктуациясынан шығатын бөгеуілдер де жатады. Сөйтіп мултипликативті бөгеуілге байланыс арнасының сигнал беру коэффициентінің кездейсоқ өзгерісі жатады. Сымды байланыс жолы арналарындағы мультипликативті бөгеуілдердің көп кездесетін түрі — сол байланыс арналарындағы әртүрлі себептерден қалдық өшудің өзгеруі. Ондай себептерге мысал ретінде сигнал деңгейін автоматты реттейтін құрылғылардың дұрыс жұмыс істемеуі, генератор және басқа қоректеңдіру көздерінің ауыстырылып қосылуы, қызметшілердің қате әрекеттерін келтіруге болады.

Қалдық өшулік өзгерісінің екі түрі болады. Біріншісі — қалдық өшуліктің азаю немесе көбею ықтималдығының баяу өзгеруі. Мұндай өзгерісті сигнал беру коэффицентінің тұрақсыздығы дейді. Екіншісі — қалдық өшудің аз уақыт ішінде тез өзгеруі. Олар сигнал деңгейінің тез өзгеруінен пайда болады. Егер сигнал деңгейі қабылдау аппаратуралары деңгейінен төмен түсіп кетсе, ондай өзгеріс үзіліс туғызады.

Сигнал 17,4 дБл төмендесе, оны үзіліс туғызатын терең өзгеріс деп атайды. Ондай өзгеріс туғызатын себептерге мыналар жатады: байланыс жолындағы түйіспенің (контакт) жылжуы, жалғау кезіндегі тізбектердің үзілуі, топтық күшейткіштер жүктемесінің көбейіп кетуі, қызметкерлер әрекеттерінің қателігі және т.б. келтіруге болады. Егер үзіліс 300 мс-тан артық болса, онда ол үзіліс емес, тоқтап қалған болып саналады.