Бөріқарақат

Бөріқарақат
	; Berberis darwinii shoot with flowers ; Berberis thunbergii shoot with fruit
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі:	Өсімдіктер;
Бөлімі:	Magnoliophyta;
Табы:	Magnoliopsida;
Сабы:	Ranunculales;
Тұқымдасы:	Berberidaceae;
Тегі:	Berberis; L.
Species
	About 450-500; see text

Өсімдік туралы өңдеу

Бөріқарақат – биіктігі екі жарым метрге дейін жететін, Қазақстанның таулы аймақтарында табиғи түрде кездесетін, жапырағы және жемісі әдемі бұталы өсімдіктің бірі. Мәңгі жасыл өсімдіктер қатарына жататын түрлері де бар. Табиғатта 400-ден аса түрі кездеседі. Мәңгіжасыл түрлері: жасыл жапырақты, қызылқоңыр жапырақты және мол жемісті, ұсақ жапырақты болады. Ал, биіктігіне қарай бөріқарақат он шақты топқа бөлінеді. Олардың арасында биіктігі 30 см болатын және 3 метрден асатын үлкен бұталыларын да кездестіруге болады. Көгалдандыруда бөріқарақатты жапырағының және жемісінің әдемілігі үшін отырғызады. Жапырағы әдемі түрлерін гүлзар, рокарий және жасыл шарбақ ретінде өсіреді. Бұтағын кесіп шар, төртбұрыш, цилиндр пішінінде де өсіруге болады. Бірақ ботаника бағы үшін бөріқарақатты қырқып, пішіндеп өсірудің қажеті жоқ. Еркін өскен бөріқарақаттың бір бұтағының ұзындығы 3 метрге дейін жетеді. Қазақстан жерінде өсетін бөріқарақаттың жапырағы сопақ, ұсақ, қызыл және жасыл түсті болып келеді. Сабағы тікенді. Қазақстанның Алтынемел және Шарын қорықтарында Қызыл кітапқа енген Іле бөріқарақаты өседі. Мамыр, маусым айларында гүлдейді, жаздан күзге дейін жапырақтары әдемі қызыл түске еніп, қыс кезінде қып-қызыл жеміс береді. Жемісінен тосап, кондитерлік тағамдар дайындайды. Ал, жіңішке жапырақты бөріқарақат жұпар иісімен бағаланады.

Күтімі өңдеу

Топырақ талғамайды, ашық күн астында немесе алакөлеңкеде өсе береді. Қыс кезінде жидегі сақталады. Ерте көктемде артық және қураған бұталарын қырқып-реттеу керек.

Көбейтілуі өңдеу

Жаз айларында қалемшесімен және күз бен көктем мезгілдерінде түбін бөлу арқылы көбейтіледі. Жидегі мен жапырағының әдемілігі жақсы көрінуі үшін бөріқарақатты жеке еккен жөн.

Бөріқарақат туралы тақпақ өңдеу

Өседі тауда, беткейде,

Гүлдейді ерте көктемде.

Еніпті «Қызыл кітапқа»,

Азайып саны кеткен бе?

Бөріқарақат, зерек (Berberіs) — бөріқарақат тұқымдасына жататын көп жылдық тікенді бұта. Қазақстандағы 9 түрі Жетісу (Жоңғар), Іле Алатауларында, Алтайда, Тарбағатай тауларында, Зайсанда, Қарқаралыда, тау беткейлері мен тасты шатқалдарда, тау өзендерінің жағалауында өседі. Оның ішінде Қарқаралы бөріқарақаты мен Іле бөріқарақаты Қазақстанның “Қызыл кітабына” енгізілген. Ең жиі кездесетін түрі — кәдімгі Бөріқарақат (heteropoda). Оның биіктігі 2 м-дей. Жапырақтары ірі, ұзындығы 7,5 см, ені 4 см-дей, спираль тәрізді бұралып өседі. Гүлдері ұсақ, ашық сары түсті, әрі хош иісті, шашақты гүлшоғырына топталған. Мамыр — маусым айларында гүлдеп, қыркүйек — қазанда жемісі піседі. Жемісі — көп тұқымды жидек. Бөріқарақат — бал-шырынды өсімдік, жемісі тағам және шарап өндірісінде қолданылады. Тамырынан сары бояу алынады. Оның жемісі, жапырақтары және қабығы емдік мақсатқа пайдаланылады.

Галерея өңдеу

Berberis gagnepainii three-spined thorn (modified long shoot leaf) with leafy short shoot. Each thorn is 20 mm long.
Berberis verruculosa upper side of shoot above, lower side below.
Berberis gagnepainii flower detail (flowers 7 mm diameter).
Berberis gagnepainii fruit.
Berberis thunbergii shrub.
Berberis aggregata fruits.
Berberis aristata from the Himalayas
Berberis harrisoniana, from southwestern Arizona