Джером Айзек Фридман
Джером Исаак Фридман (ағылш. Jerome Isaac Friedman; 28 наурыз 1930, Чикаго) — американдық физик, еврей текті, кварктардың бар екенін растайтын негізгі зерттеулері үшін 1990 жылғы физика бойынша Нобель сыйлығының лауреаты («бөлшек физикасында кварк моделін жасау үшін маңызды протондар мен байланысқан нейтрондар арқылы электрондардың терең серпімді емес шашырауына алғашқы зерттеулері үшін») .
| Джером Айзек Фридман | |
| ағылш. Jerome Isaac Friedman | |
 | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері | |
| Ғылыми аясы | |
| Жұмыс орны | |
| Ғылыми жетекші | |
| Марапаттары |
|
Массачусетс технологиялық институтының профессоры, АҚШ Ұлттық ғылым академиясының (1992) және Америка философиялық қоғамының мүшесі.
Өмірбаяны өңдеу
Фридманның ата-анасы АҚШ-қа Ресейден көшіп келген. Чикаго университетін бітірді, онда докторлық дәрежесін қорғап, физика ғылымының кандидаты дәрежесін алды (1956). Ол өзінің альма-матерінде (1956—1957) және Стэнфорд университетінде (1957—1960) сабақ берді, ал 1960 жылдан бастап Массачусетс технологиялық институтында сабақ берді. Онда ол институт профессоры дәрежесіне жетті, 1983 жылы физика кафедрасын басқарды және университеттің ядролық зерттеу зертханасын басқарды.
Фридман өзінің бүкіл мансабында элементар бөлшектер саласында зерттеулер жүргізді. Ол кезде физиктер протондар мен нейтрондардың бар екендігі туралы білетін. 1950 жылдан бастап кішірек бөлшектерді табуға әрекет жасалды. 1964 жылы ғалымдар М. Гелл-Манн мен Джордж Цвейг кварктардың бар екенін айтты, бірақ олардың бар екенін дәлелдей алмады. Стэнфордтағы соңғы қуатты сызықтық үдеткішті пайдалана отырып, Фридман және оның әріптестері — Ричард Э. Тейлор мен Генри У. Кендалл 1967 және 1973 жылдар аралығында электрон-протонның шашырауы бойынша бірқатар тәжірибелер жүргізді. Электрондардың энергиясы ұлғайған сайын, ғалымдар бұл электрондардың көпшілігі протондардан әртүрлі бұрыштарда ең таңғажайып жолмен секіргенін көрді, бұл оларда шартты түрде кварктар деп аталатын кішірек бөлшектердің болуын растады. Тәжірибе нәтижелерін мұқият өңдеу және табылған бөлшектерді жіктеу нәтижесінде ғалымдар кварктардың жиынтығын ұсынды, олар: жоғарғы (up), төменгі (down), сүйкімді (charm), оғаш (strange), шын (truth), сұлу (beauty).
Кварктардың бар екендігін растайтын негізгі зерттеулері үшін Джером Фридман Тейлор және Кендаллмен бірге физика бойынша Нобель сыйлығына ие болды (1990).
АҚШ Ұлттық ғылым академиясының және Америка философиялық қоғамының (2002), сондай-ақ Америка өнер және ғылым академиясының мүшесі. Ол «Ғалымдардың адамзатқа ескертуіне» (1992)[1], ал 2016 жылы Гринписке, Біріккен Ұлттар Ұйымына және дүние жүзіндегі үкіметтерге генетикалық түрлендірілген организмдерге (ГМО) қарсы күресті тоқтатуға шақыратын хатқа қол қойды[2][3][4].
Дереккөздер өңдеу
- ↑ [1]Ғалымдардың адамзатқа ескертуіне
- ↑ 107 Nobel laureates sign letter blasting Greenpeace over GMOs. Басты дереккөзінен мұрағатталған 29 маусым 2016.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 30 маусым 2016.
- ↑ Laureates Letter Supporting Precision Agriculture (GMOs). Басты дереккөзінен мұрағатталған 7 шілде 2016.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 30 маусым 2016.
- ↑ Список нобелевских лауреатов подписавших письмо. Басты дереккөзінен мұрағатталған 2 қыркүйек 2017.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 30 маусым 2016.
Әдебиет өңдеу
- Алан Саймонс. The jewish contriution to the 20-th century, Polo Publishing, Лондон, 1997
- Дүниежүзілік өмірбаяндық энциклопедиялық сөздік, Мәскеу, БРЭ, 1998 ж
- Қысқаша еврей энциклопедиясы, 1—11 томдар, Иерусалим, 1976—2005
- С.А.Фридман, Евреи-лауреаты Нобелевской премии, Краткий биографический словарь, Мәскеу, 2000, ISBN 5-93431-011-9
Сілтемелер өңдеу
- Нобель комитетінің сайтынан ақпарат (ағыл.)
- Д.Фридман . «Терең серпімді емес шашырау: кварк моделімен салыстыру». Нобель дәрісі. // Физика ғылымдарының жетістіктері, 161 том, 12 шығарылым, желтоқсан 1991