Жоба:Инкубатор/Жазылым

Жазылым - дыбыстардың, сөздің жазудағы әріптік таңбасы немесе жазылу ұғымдарын емес, дыбыстық тілдің қосымша құралы тұрғысында айтылған ойды, пікірді қағаз т.б. бетінде түсінікті, жүйелі түрде жеткізетін тілдік қатынастың бір түрі. Тілді оқытуда жазылымның алар орны ерекше. Жазылым тілдік қатысымға байланысты бірнеше құрылымдық кезеңнен тұрады және көп салалы болып келеді: 1) белгілі бір ақпараттың, мәліметтің, мағынаның жеткізілуіне түрткі болуына байланысты; 2) ой мен санадағы ойдың көрінісі; 3) сөз арқылы ойдың тізбектелуі; 4) графикалық әріптермен сөздің таңбалануы; 5) жазудың екінші адамға түсінікті болып, берілген хабарды білдіруі. Жазылымның лингвистикалық мазмұнын белгілейтін мәселелер мыналар: 1) графика; 2) орфография; 3) жазып алу; 4) жазбаша сөйлеу. Бұл салада үйретілетін ең басты мәселе – жазылымның графикасы. Графика, яғни жазу таңбалары – жазу үшін қолданылатын барлық әріптердің таңбалық жиынтығы. Әріптік таңбалар екі түрде жазылады: баспа түрінде және жазба түрінде. Жазуды меңгеруде лингвистикалық тұрғыдан үйретілетін келесі мәселе – орфография. Ол белгілі бір сөзді әріптік таңбалар арқылы дұрыс жаза білудің ережесі.
«Жазылым» термині «жазу» (жазудың түрлері, әріптің жеке өзі т.б.) деген мағынаны емес «жаза білу», «ойынды басқа біреуге түсінікті болу үшін, қағаз бетінде сауатты жеткізе білу» дегенді білдіреді. Жазылым - тіл үйренуге қатысты қиын да күрделі жұмыс. Жазылым - тілдік тұлғалардың графикалық, фонемалық жүйесіне негізделген; лингвистикалык, психологиялык, физиологиялық, әдістемелік ерекшеліктерге қатысты тілдік материалдың мазмұны мен формасын бірдей қамтитын, адамдардың ұзақ мерзімдегі қарым-қатынасына мүмкіндік жасайтын күрделі тарихи әрекет. Жазылым біріншіден, әріптің, сөздің графикалық таңбасы арқылы іске асады; екіншіден, бұл графикалық таңбалар белгілі бір фонемалық, мағыналық қасиетке ие болады; үшіншіден, жазылым кұбылысында сөйлесім әрекетінің барлық түрі қатысады; төртіншіден, жазу үстінде тіл үйренуші адам сөйлемнің мазмұн-мағынасына ғана емес, формасына да көңіл аударуға мәжбүр болады; бесіншіден, жазылым қағаз бетіне түскен материалдың түсінікті, жүйелі болуына тікелей байланысты жүзеге асады. Жазылым графикалық таңбалардың мағыналық жүйесі мен тізбегі арқылы адамдардың бір-бірімен қарым-қатынасын қамтамасыз етеді. Жазу арқылы адам айтайын деген ойын қағазға түсіріп, екінші бір адамға, жалпы адамзатқа жеткізуді мақсат тұтады, яғни адам ойын басқаға жеткізу үшін жазуды үйренеді. Қатысымдық кызметке сәйкес қазақ тілін үйрету үшін жазба жұмыстары калай жүргізілуі керек:

1. Берілген жазба жұмыстар мен тапсырмалар өмірге сай бола келіп, адамдар арасындағы қарым-қатынасты, түсіністік пен пікір алысуды қамтамасыз ету керек.
2. Кейбір жұмыстар алдын ала ауызша орындалып, үлгісі көрсетілген жөн.
3. Тапсырманың аумағы мен жұмыстың көлемі шағын, нақты, түсінікті бола келіп, 10 минуттан аспағаны ұтымды.
4. Берілген тапсырмалар жеңілден киынға, аздан көпке қарай ауысып, барлық материалды түгел қамтығаны абзал.
5. Ұсынылған жұмыстар қателерді меңгеруге бағыттала келіп, оқушылардың үйрену дағдысын жетілдіріп отыруы керек.
6. Жазба жұмыстарында берілген сөздердің саны қатысымдық минимумды меңгеретіндей дәрежеде болып, орындалу барысында сөздік қолдануға рұқсат етілгені дұрыс.
7. Жазба жұмыстары үздіксіз тексеріліп отыруы қажет.
8. Тіл үйренушінің жазба жұмыстарын орындау мүмкіндігі жеке сөздерге қарап емес, тұтас мәтіннің не тапсырманың мазмұн-мағынасын түсіну дәрежесіне қарай бағалану керек.

Жазбаша жұмыстардың орындалуы барысында және жазылымға қатысты тілді оқыту кезінде үйренушілер нені білу керек:

1. Тілдік таңбаларды бір-бірінен ажырата білулері қажет.
2. Графикалық жүйе бойынша каллиграфияны жете меңгерулері тиіс.
3. Айтайын деген ойын, сұрағын жазбаша түрде құрастыра білу керек.
4. Суреттерді, заттарды, кейбір іс-әрекеттерді бейнелеп жазып, қысқаша әңгімелеп бере білгені жөн.
5. Естігенін не оқығанын қысқаша жаза білуі қажет.