Кеннинг

Кеннинг — көне норвег әдебиетінде поэзияда қолданылатын метафоралық сөйлемшенің атауы. Кеннингтер көп жағынан епитеттерге және сөздік формулаларға ұқсас болып келеді. Олар көне герман батыр жырларында жиі кездеседі.

Құрылымы

Тағы қараңыз: Кеннигтердің тізімі

Ең қарапайым кеннинг екі ұғымнан тұрады. Олардың бірі (ол «негізгі сөз» деп аталады) екінші бір сөзбен бірге қолданылып, екеуінің сондағы жаңа мағынасы екі бастапқы сөздің мағынасынан мүлде өзгеше болады. Мысалы, көне ағылшынша «теңіз» сөзі seġl-rād 'желкеннің соқпағы', swan-rād 'аққудың соқпағы', bæþ-weġ 'шомылу соқпағы' немесе hwæl-weġ 'киттің соқпағы' деген кеннингтермен беріле алады. Қарасөз Еддасы жырының 10-шы жолында теңіз hronrāde немесе 'киттің жолы' деп аталған.

Кеннигтердің бір көзге түсерлік ерекшелігі — кеннингтерді қатар тізіп қолдана беруге болады. Мысалы, кеннингтермен жақсы таныс адам сою шығының құртының биі дегеннің не екенін бірден біле қояды, себебі сою шығы дегеніміз — шайқас, қанның құрты дегеніміз — семсер, ал семсердің биі дегеніміз — шайқас.

Тарихы

Кеннинг сөзі көне норвег тілінің kenna við, яғни «бір ұғымды басқа ұғым арқылы білдіру» деген сөзінен шыққан. Кеннингтер көне норвег, англо-саксон әдебиетінде және кельт әдебиетінде кең тараған. Олар көбінесе аллитеративті өлеңдерде қолданылады. Скалдтар кеннингтерді жиі қолданғаны сонша, кеннингтер олардың өлең-жырларының басты белгісіне айналды.

Кеннингтерді түсіну үшін аңыздарды жақсы білу қажет болған. Снорри Стурлусонның Кіші Едда жырын жазуының себептерінің бірі де осы болды — ол ақын болғысы келетіндерге арнап көмек құралы болсын деп ойлады. Төменде аңыздарды білудің қаншалықты маңызды болғандығының мысалы ретінде бір өлең келтірілген. Оны құрастырған — норвег скальды Ейвинд Финнсон (шамамен 990 жылы қайтыс болған). Бұл өлеңінде ол Һаралд Грофел патшаның іштарлығын оның алдында патша болған Ізгі Һааконның жомарттығымен салыстырады:

Bárum Ullr, of alla

ímunlauks, á hauka

fjöllum Fýrisvalla

fræ Hákonar ævi;

nú hefr fólkstríðir Fróða

fáglýjaðra þýja

meldr í móður holdi

mellu dolgs of folginn

Сөзбе-сөз аударғанда онда былай делінген: '«Уа, соғыс пиязының Уллрі! Һааконның көзі тірісінде біз Фүрисвеллирдің тұқымын сұңқарлардың тауларында көтеріп алып жүретін едік, ал енді халықтың дұшпаны Фродидің бейшара құлдарының ұнын алып, әйелдің жауының анасының денесінде жасырып тастады»'.

Кеннингтерін түсіндіріп аударса, бұл өлеңде былай делінген: «Уа жауынгер, Һааконның көзі тірісінде біз алтынды қолымызда ұстайтын едік, енді халықтың дұшпаны алтынды жерге тығып тастады».

«Соғыс пиязы» дегеніміз — семсерді білдіретін кеннинг. соғыс пиязының Уллрі дегеніміз — жауынгер, ол Һаралд патша туралы айтылған. Бұл кеннинг — бір құдайдың аты бір еркектік қасиетпен бірге қоса айтылып, мағынасы адам дегенді білдіретін кеннигтердің бір түрі. «Фүрисвеллирдің тұқымы» дегеніміз — алтынды білдіреді. Бұл кеннингтің астарында мынадай аңыз жатыр: Һролф патша және оның қасындағы адамдары бір күні өз жауларынан қашып құтылу үшін, олар алтынды жинап аламын деп кідіріп қалулары үшін Фүри өзенінің алқабында («веллир» — алқап) алтынды тұқымдай шашқан. Сұңқарлардың таулары дегеніміз — қару-жарақ. «Фродидің бейшара құлдарының ұны» дегеніміз — алтын, ол да бір аңызға астарлап меңзейді. «Алып әйелдің жауының анасының тәні» дегеніміз — жер, себебі жер (Йорд) — Тордың анасы, ал Тор —алыптардың жауы етіп бейнеленеді.

Кеннигтер бір-бірінің ішінде де қолданыла береді. Айталық, ‘‘"семсердің биі« дегеніміз шайқас та, ‘‘»найзалардың шуылы" дегеніміз де шайқас. Сонда семсерді найзалардың шуылының бишісі деп атауға болады.

="Кен" (білу) етістігі

«Кен» түбірі Скандинавия тілдерінде (känna), неміс тілінде (kennen), голланд тілінде (kennen) және африкаанс тілінде (ken) әлі де қолданылады, оның мағынасы — білу дегенді білдіреді. Ағылшын тілінде де бұл түбір бар, бірақ ол сирек қолданылады.

Тағы қараңыз

• Кеннигтердің тізімі
• Синекдоха
• Метонимия

Еренсілтемелер

• Йөрмунгрунд: шайқастарға қатысты кеннингтер Мұрағатталған 28 наурыздың 2009 жылы.