Коряктар — Ресей Федерациясындағы Коряк автономды округінің байырғы халқы. Коряктар Чукот автономдық округінде және Магадан облысында да тұрады. Жалпы саны 9 мың адам (1992). Антропология жағынан Коряктар моңғол нәсілінің солтүстік азиялық тобына жатады.

нымыландар, чавчувендер, алюторлар
Коряктар
Бүкіл халықтың саны

9 000

Ең көп таралған аймақтар

 Ресей

Тілдері

нымылан тілі, орыс тілі

Діні

христиандық

Тілі өңдеу

Коряктар өз тілін нымылан тілі деп атайды. Ол палеоазия тілдерінің чукот-камчатка тобына жатады. Коряктар арасында орыс тілі кең тараған.

Діні өңдеу

Христиандық (орыс православие) бүгінде коряктар арасында кең таралған, бірақ дәстүрлі нанымдар (шаманизм) күшті болып қала береді.

Тарихы өңдеу

Коряктар жайындағы алғашқы мәлімет 1630 – 40 жылдардағы орыс жазбаларында айтылған. Сол кездері Коряктар екі топқа бөлінген.

  • Тундра коряктары — бұғы өсірумен айналысатын ішкі тундраның көшпелі тұрғындары.
  • Жағалау коряктары — теңізде балық аулаумен айналысатын жағалаулардың отырықшы тұрғындары.

XVII ғасырдың ортасында коряктарда ақсақалдар басқаратын қауымдастықтар болды. Содан кейін, ресейлік сауда капиталының әсерінен коряктар мүліктік және әлеуметтік дифференциацияға ие болды, олар біртіндеп тауар-ақша қатынастарына тартылып, сатылымға аң терісі т.б. бұйымдарын шығара бастады. ХХ ғасырдың ортасында, коряктардың белгілі шоғырлануы болды. Оларға ұлттық автономия беру, ұлттың саяси белсенділігінің одан әрі өсуіне және барлық коряктардың этникалық бірлігі туралы идеяның пайда болуына, нығаюына ықпал етті. Коряк автономиялық округінің құрылуы, бұғы өсіретін колхоздардың совхоздарға айналуы, өнеркәсіптік шаруашылықты техникалық қайта құру, ауыл шаруашылығының жаңа салаларының – мал шаруашылығы мен құс шаруашылығының дамуы, бұрын оқшауланған коряктардың этнографиялық топтарының араласуына да ықпал етті.[1]

Кәсібі өңдеу

Дәстүрлі кәсіптері - бұғы шаруашылығы, балық аулау, теңіз аңдарын аулау. Қосымша мүйізді ірі қара, құс, көкөніс өсіреді. Коряктар бұғы өсірумен айналысқан. “Нымылан” аталатын отырықшылары теңіз жағалауын мекендеп, балық аулауды кәсіп еткен. Дәстүрлі қолөнерінен ағаш, сүйек, металл, тас, тоқу, тері өңдеу белгілі. Ежелгі уақытта коряктарға қыш ыдыстар белгілі болған. Ағаштан бұғы мен ит шаналарын, қайықтарды, найзаларды, ыдыстарды, найза біліктерін және гарпундарды жасау үшін пайдаланылды.
Бұрындары Коряктар ағаштан түйістіріп құрастырған ярангаларда, жартылай жерден қазылған жертөлелерде тұрған. Қазіргі кезде халық түгелдей отырықшыланып, ағаш үйлерде тұрады.

Мәдениеті өңдеу

Дәстүрлі қысқы киімі жүннен жасалған көйлек, шалбар, тымақ және аяқ киімнен тұрды. Ерлердің қысқы аяқ киімдері бұғы камусынан теріден жасалған. Әйелдердің қысқы киімдерінің жиынтығына сонымен қатар комбинезон (керкер), тымақты бас киімді алмастыратын үлбір (мех) көйлек (гагагла) кірді. Ерлердің бас киімі – құлаққаптары бар капор тәрізді малақай, қыста және жазда киген. Коряктардың жазғы киімдері қысқы киіммен бірдей тігілген, бірақ замшадан, жүні қырқылған солтүстік бұғы терісінен, ит терісінен және маталардан жасалған.
Тағамдарына - бұғы етін (көбінесе қайнатылады), талдың қабығы мен теңіз қырыққабатын пайдаланады.

Қазақстандағы коряктар өңдеу

Коряктар Қазақстанға негізінен өткен ғасырдың орта шенінен бастап, нарықтық қарым-қатынастарға байланысты көші-қон үрдістеріне орай қоныстанған. Қазақстандағы коряктардың саны - 121 адам (2009).[2]

Дереккөздер өңдеу

  1. https://www.sites.google.com/a/soe.uspi.ru/korennye-narody-dalnego-vostoka/home/koraki Мұрағатталған 20 ақпанның 2022 жылы.
  2. Қазақстан халқы. Энциклопедия. /Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева. /Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева.- Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2016.204-бет ISBN 978-601-7472-88-7