Маса

Маса, ұзынмұрттылар (Nematocera) — қосқанаттылар отрядының бір тармағы. Мұртшалары ұзын, көп бунақты (7 — 65-ке дейін). Дернәсілінің бас капсуласы жақсы жетілген. Ересек түрі ұшып шығар алдында қуыршақ қабығын арқа жағынан бойлай сөгіп шығады.
Негізгі тұқымдастары:

• ұзын сирақты масалар (Tіpulіdae),
• беріш масалар (Cecіdomyііdae),
• қансорғыш масалар (Culіcіdae),
• шіркейлер (Sіmulііdae),
• ызылдауық масалар немесе мотыль (Chіronomіdae).

Maca

Maca

Ұзын сирақты масалардың 1500-ге жуық түрі бар. ұзындығы 12 — 30 мм. Аяқтары жіңішке әрі ұзын. Ересек түрлері қоректенбейді. Дернәсілдері қара шірікпен, өсімдіктердің тамырымен, балдырлармен қоректенеді. Беріш М-лардың 4000-ға жуық түрі бар.
Ұзындығы 1 — 5 мм. Ересек түрлері көп өмір сүрмейді, қоректенбейді. Дернәсілдері құрт тәрізді, аяқтары болмайды, топырақта орман төсеніші мен шіріген сүректе тіршілік етеді, саңырауқұлақ мицелийін сору арқылы қоректенеді. Дернәсілдердің келтірген зардабынан (шығарған ферменттерінің әсерінен) өсімдіктің жапырақ, сабақ ұлпалары, қалыптан тыс ұлғайып өсіп, үстінде бұзғынша (галла) деп аталатын көптеген ісіктер пайда болады.
Негізгі өкілдері:

• гессен шыбыны,
• тары құмыты (Stenodіplosіs panіcі),
• қарақат құмыты (Thomansіnіana rіbіs).

Олар — а. ш. дақылдарының зиянкестері. Қазақстан “Қызыл кітабына” 5 түрі тіркелген. Қансорғыш М-лардың 2500-ге жуық түрі бар. ұзындығы 8 мм-дей. Денесі және қанаттары қабыршақпен қапталған. Ауызы соруға бейімделген.
Аталықтары өсімдік шырынымен, аналықтары адамның және сүтқоректілердің қанымен қоректенеді. Дернәсілдері ақпайтын суларда жақсы дамиды. 4 рет түлейді. Адамға безгек плазмодиясының барлық түрін жұқтырады. Москиттер немесе үнсіз М-лар туысының 130-дан аса түрі бар. ұзындығы 1,3 — 3,5 мм. Денесі түкпен қапталған. Ересек түрлері сүтқоректілер індерінде, адамның мекен-жайын, ал дернәсілдері органик. қалдықтарға бай жерлерде тіршілік етеді. Сондай-ақ олар лейшманиоз ауруын таратушылар болып табылады.

Дереккөздер

Дәуітбаева К.Ә., Омыртқасыздар зоологиясы, ІV бөлім, А., 2000; Шарова И.Х., Зоология беспозвоночных, М., 2004. Қ. Көшкімбаев
«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VI том