Пилип Орлик Конституциясы

Пилип Орлик Конституциясы (укр. Конституція Пилипа Орлика), ресми түрде Запорожье армиясының құқықтары мен бостандықтары туралы келісімдер мен ережелер деп аталады — 1710 жылы 5 сәуірде Молдавия Князьдігіндегі Бендеры (Тигина) қаласында Украинаның гетманы Пилип Орликтің Запорожье армиясының казак старшындары мен казактарына жазған конституциялық құжаты. Кейде оны Украинаның Бірінші Конституциясы деп те атайды.

Орлик Конституциясы Еуропадағы алғашқылардың бірі

Бендер Конституциясының бірінші беті

Тарихшылардың тұжырымы бойынша Орлик Конституциясы қазіргі замандағы алғашқы еуропалық конституциялардың бірі. Құжат латын және ескі украин тілдерінде жазылған. Ескі украин тіліндегі құжатты Орликтің өзі емес, басқа казактар ​​жазған деген нұсқа бар. Алайда гетман бұл құжатқа қол қойып, мөр басқан.

Орлик Конституциясы, Украинаның саяси, құқықтық және философиялық ойының ескерткіші. Кейінірек Пилип Орлық Конституциясы деп аталатын Бендер Конституциясын бүгінгі заңгерлер әсіресе ХVIII ғасырды ескере отырып, өте прогрессивті деп санайды. Ал құжаттың кейбір баптары қазіргі Украина Конституциясымен үндес. Мысалы: Украинаның қазіргі негізгі заңында парламент – Жоғарғы Рада, казак құжатында Бас Рада. Украина Конституциясында Жоғарғы Сот, Пилип Орлик құжатында Жалпы Сот бар.

Орлик Конституциясы нені көздеді?

1710 жылы 5 сәуірде Бендеры бекінісінің жанында (қазіргі мойындалмаған Приднестровье Республикасы) Швед патшасының қатысуымен және Осман империясының күштерінің қорғауында Пилип Орлик гетман дәрежесіне көтерілді. Салтанатты жиыннан кейін бірден «Запорожье армиясының пактілері мен заңының Конституциясы» деген атпен тарихта қалған құжатты ұсынды.

Әскери істерден гөрі құқықтық құжат айналымының анағұрлым үлкен маманы болып шыққан Орлик Еуропаның болашағының тенденциясын ұғына білді. Оның Конституциясы АҚШ-тан 77 жыл, Франциядан 81 жыл озып кеткен әлемдегі бірінші Конституция болды. Бірақ соңында бұл жай ғана жоба, «ниет келісімі» болып шықты. Оны Ресей империясын жеңген жағдайда сол Карл XII ратификациялауы керек еді, бірақ олай болмады.

Мәтін кіріспеден және негізгі 16 шарттан тұрады. Кіріспе Украинаның тәуелсіздікке ұмтылу тақырыбына арналған. Конституция Украинаны гетман (монарх) басқаратын, бірақ парламенттің ықпалымен «Запорожье әскерлері мен орыс халқының» мемлекеті ретінде анықтады. Гетман билігі, Орликтің пікірінше, елдің аумақтық тұтастығын қамтамасыз етіп, оны сыртқы салықтардан құтқаруға тиіс еді. Бірақ басты назар болашақ Парламентке аударылды. Депутаттар казак старшиналарын («Запорожье армиясындағы лайықты және құрметті адамдар»), өз пікірлерін гетманмен салыстыруға дайын және Елдің заңнамалық базасын құруға қабілетті адамдарды таңдауы керек. Орлик болашақ Парламентті жылына үш рет: Рождество, Пасха және Покровқа кездесуді ұсынды. Бас кеңестің мүшелері гетманды және ол парламент мүшелерін құрметтеуге «оларды қызметші ретінде емес, қоғам ретінде ұстануға тиіс». Сыбайлас жемқорлықпен күрес мәселесіне де ерекше орын берілді.

Бендер бекінісіндегі Пилипп Орлик Конституциясының ескерткіші

Конституцияның ең үлкен маңыздылығы оның егеменді мемлекет ретінде казак Украинасының тәуелсіздігі идеясын жан-жақты (тарихи, саяси және құқықтық) негіздеуінде. Орлик Конституциясы казак елінің атауларын Запорожье армиясы, Кіші Русь және Украина деп ауыстырады.

Естелік орындары

2010 жылы 9 сәуірде Приднестровьедегі Бендеры бекінісінің аумағында Пилипп Орликтің Конституциясына ескерткіш орнатылды.

2011 жылдың 29 маусымында Швецияның Кристианстад қаласында Пилипп Орлик Конституциясына арналған ескерткіш пен мемориалдық тақтаның салтанатты ашылуы өтті. Ашылу Пилипп Орлик Конституциясының 300 жылдығы мен Украинаның қазіргі Конституциясының 15 жылдығына орайластырылды. 1716-1719 жылдары Орлик тұрған ғимаратқа мемориалдық тақтаның ашылуы Украинаның Швециядағы елшілігінің бастамасымен болды. Ескерткіш пен мемориалдық тақтаның авторлары - Борис Крылов пен Олесь Сидорук.