Теллур
Теллур (латын. Tellurіum; Te) — элементтердің периодтық жүйесінің VI тобындағы химиялық элемент, атомдық нөмірі 52, атомдық массасы 127,60. Табиғатта 8 орнықты және массалық саны 107-ден 134-ке дейінгі 14 жасанды изотопы бар. Теллурды мажар геологы Ф.Мюллер (1740 – 1825) ашқан (1782). 1798 жылы неміс ғалымы М.Г. Клапрот (1743 – 1817) осы жаңалықты бекітіп, (латынша tellurіs – Жер) элементке “теллур” атын берді. Жер қыртысындағы салмақ мөлшері 110–7%.
| |||||||||||||||
| Жай заттың сыртқы бейнесі | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
күміс жылтыр сұр (кристалды), қоңыр-қара ұнтақ (аморфты) 
| |||||||||||||||
| Атом қасиеті | |||||||||||||||
| Атауы, символ, нөмірі |
Теллур, 52 | ||||||||||||||
| Топ типі |
Металлоидтар | ||||||||||||||
| Топ, период, блок |
16, 5, p | ||||||||||||||
| Атомдық масса (молярлық масса) | |||||||||||||||
| Электрондық конфигурация |
[Kr] 4d105s25p4 | ||||||||||||||
| Қабықшалар бойынша электрондар |
2, 8, 18, 18, 6 | ||||||||||||||
| Атом радиусы |
140 пм | ||||||||||||||
| Химиялық қасиеттері | |||||||||||||||
| Ковалентті радиус |
138±4 пм | ||||||||||||||
| Ван-дер-Ваальс радиусы |
206 пм | ||||||||||||||
| Ион радиусы |
(+6e) 56 211 (−2e) пм | ||||||||||||||
| Электртерістілігі |
2,1 (Полинг шкаласы) | ||||||||||||||
| Электродты потенциал |
0 | ||||||||||||||
| Тотығу дәрежелері |
−2, −1, 0, +1, +2, +3, +4, +5, +6 | ||||||||||||||
| Иондалу энергиясы |
1-ші: 869.3 кДж/моль (эВ)
| ||||||||||||||
| Жай заттың термодинамикалық қасиеттері | |||||||||||||||
| Термодинамикалық фаза | |||||||||||||||
| Тығыздық (қ.ж.) |
6,24 г/см³ | ||||||||||||||
| Балқу температурасы |
722,7 K | ||||||||||||||
| Қайнау температурасы |
1263 K | ||||||||||||||
| Балқу жылуы |
17,91 кДж/моль | ||||||||||||||
| Булану жылуы |
49,8 кДж/моль | ||||||||||||||
| Молярлық жылусыйымдылық |
25,8 Дж/(K·моль) | ||||||||||||||
| Молярлық көлем | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Жай заттың кристаллдық торы | |||||||||||||||
| Тор құрылымы |
Алтыбұрышты | ||||||||||||||
| Тор параметрлері |
a=4,457 c=5,929<ref> Å | ||||||||||||||
| c/a қатынас |
1,330 | ||||||||||||||
| Басқа да қасиеттері | |||||||||||||||
| Жылуөткізгіштік |
(300 K) 14,3 Вт/(м·К) | ||||||||||||||
| Юнг модульі |
43 ГПа | ||||||||||||||
| Жылжу модульі |
16 ГПа | ||||||||||||||
| Моос қаттылығы |
2.25 | ||||||||||||||
| Бринеллий қаттылығы |
180–270 МПа | ||||||||||||||
| CAS нөмірі |
13494-80-9 | ||||||||||||||
Басты минералдары: алтаит, теллурвисмутит, тетрадимит, калаверит, креннерит, гессит, теллурит. Ерітінділері аморфты қоңырқай ұнтақ түрінде тұнады, кристалдық торы гексогоналды.Бұл элемент химиялық тұрғыда өте маңызды болып табылады. Теллур күмістей сұр түсті, металдық жылтыры бар элемент, тығыздығы 6,24 г/см3, балқу t 449,8С, қайнау t 990С, шалаөткізгішаруашылығы Тотығу дәрежесі 2, +4, +6 , сирек +2. Галогендермен, концентрлі HNO3, H2SO4-пен, қыздырғанда О2-мен әрекеттеседі.
Теллурдың бірнеше әлсіз қышқылдары (H2Te, H2TeO3, H6TeO6) белгілі. Теллурды көбінесе мыс электролитті қоқырлардан алады. Оны шалаөткізгіш ретінде, қорғасынның механикалық қасиетін жақсарту, шойынды ағарту үшін, шыны-керамика өнеркәсібінде, т.б. қолданатыны белгілі.
Физикалық қасиеті өңдеу
Теллур – металл жылтырлығы бар нәзік күмістей ақ зат. Жұқа қабаттарда, жарықта қызыл-қоңыр, жұпта - алтын-сары. Қыздырған кезде ол пластикке айналады. Кристалл торы алтыбұрышты. Жылулық кеңею коэффициенті 1,68 · 10−5 К − 1. Диамагнетик. 0,34 эВ жолақ аралық жартылай өткізгіш, өткізгіштік түрі - қалыпты жағдайда және жоғары температурада p, n - төмен температурада (өту шекарасы тазалығына байланысты -80 ° C-тан -100 ° C-қа дейін).
|
Бұл — химия бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |