Тбилиси

(Тифлис бетінен бағытталды)

Тбилиси (груз. თბილისი, [ˌtbiˈliːsi]  – «жылы қайнар») — Грузияның астанасы және ірі қаласы. Мтквари (Кура) өзенінің бойында орналасқан. Тбилиси атауы алғашқы рет IV ғасырда айтылады, оның пайда болуын (груз. ტფილისი [Тпилиси]; тбили — «жылы») қалада жылы күкірт қайнарының пайда болуымен байланыстырады, 1936 жылға дейін орыс тілінде грек әдебиетінен[5]. енген Тифлис атауын қолданып келді. 1936 жылдың 20 тамызынан бастап ресми түрде атаудық ұлттық айтылуына жақын болатын, Тбилиси деп атау қабылданды.

Қала
Тбилиси
груз. თბილისი
Ту Елтаңбасы
Ту Елтаңбасы
Әкімшілігі
Ел

 Грузия

Статусы

Астана

Мэр

Каха Каладзе [1]

Тарихы мен географиясы
Координаттары

41°43′00″ с. е. 44°48′00″ ш. б. / 41.71667° с. е. 44.80000° ш. б. / 41.71667; 44.80000 (G) (O) (Я)Координаттар: 41°43′00″ с. е. 44°48′00″ ш. б. / 41.71667° с. е. 44.80000° ш. б. / 41.71667; 44.80000 (G) (O) (Я)

Құрылған уақыты

455[2]

Алғашқы дерек

379 жыл [3]

Бұрынғы атаулары

1936 жылға дейін — Тифлис

Жер аумағы

720 км²

Орталығының биiктігі

100 м

Уақыт белдеуі

UTC+4

Тұрғындары
Тұрғыны

1 083 800 адам (2017)

Тығыздығы

1533 адам/км²

Агломерация

1 158 677

Ұлттық құрамы

грузиндер (89,9 %), армяндар (4,8 %), әзірбайжандар (1,4 %), орыстар (1,2 %), күрт-езидтер (1,0 %), осетиндер (0,4 %)[4]

Этнохороним

Тбилиситер

Ресми тілі

грузин

Сандық идентификаторлары
Телефон коды

+995 32

Пошта индексі

0100–0199

Автомобиль коды

GEO

Басқалары
Награды

Ленин ордені

tbilisi.gov.ge
Үлгі:Ref-ge (ағыл.)

Тбилиси картада
Тбилиси
Тбилиси

Қала 726 км² аумақты құрайды және онда 108 24 00 тұрғын өмір сүреді.

Б.з.V ғасырда Иберия патшасы Вахтанг Горгасали негізін қалаған және VІ ғасырда астана болған Тбилиси Гүржістанның маңызды өндірістік, әлеуметтік, мәдени орталығы болып табылады. Қала, сол сияқты, ғаламдық энергетикалық және сауда-саттық жобалардың транзиттік орталығы болып табылады. Еуропа мен Азияның қиылысында стратегиялық орналасу Тбилисиді бірнеше мәрте Кавказдағы әр алуан күштердің қақтығысына алып келді. Руставели атындағы кең алаңнан бастап, ертеректегі Ортағасырдағы Нарикала ауданының сақталған тар көшелерінен қаланың тарихын оның сәулет өнері арқылы тануға болады.

Қаланың тұрғылықты халқы әр алуан, тарихи Тбилиси әр түрлі ұлттар мен мәдениеттің, діннің және этникалық топтардың мекені болып табылады.Тбилисидің басым тұрғындары православ, Грузиндік Православ шіркеуінің келушілері болғанымен, Абанотубани ежелгі ауданында Метехи шіркеуінен бірнеше жүз метрлік қашықтықта синагогтар, шіркеулер, мешіттер бір-бірімен қатар салынған.

Тбилисиде бір халықаралық әуежай орналасқан. Әулие Үштік Кафедральді Соборы, Сиони, Метехи, Нарикала Кафедральді Соборы, Гүржістан парламентінің ғимараты, Руставели алаңы, Анчисхати, Мтацминда (Әулие тау)Тбилис операсы, Кашвети, Әлем Көпірі шіркеуі Тбилисидің ерекше туристік бағыттары болып саналады.

Атауы

өңдеу

1936 жылға дейін қала орыс тілінде Тифлис, ал грузин тілінде ტფილისი ([Тпилиси] (бұрынғы грузин атауы). Өзінің атауын ол жылы серный қайнарларының болуынан алды(грузин тілінен аударғанда, «тбили» ( «тпили») , яғни, «жылы»).

Физико-географиялық сипаттамасы

өңдеу

Географиялық жағдайы

өңдеу

Тбилиси Кур өзенінің аңғарында тау алдиына іргелес 30 км созылып жатқан тар алапта орналасқан Тбилисс шұңқырында орналасқан.

Климаты

өңдеу
 
Абанотубани — Тбилисидің ескі оралымы

Ұзақ ыстық жазымен, қысқа жылы көктемімен және жұмсақ қысымен жұмсақ-континентальді климат боп келеді.

Тбилиси ауа райы
Көрсеткіш Қаң Ақп Нау Сәу Мам Мау Шіл Там Қыр Қаз Қар Жел Жыл
Абсолюттық максимум, °C 19,5 22,4 28,7 34,4 35,1 40,2 42,0 40,6 37,9 33,3 27,2 22,8 42,0
Орташа максимум, °C 7,7 12,9 18,9 21,9 23,1 28,1 31,2 30,9 26,4 19,8 12,8 8,4 18,9
Орташа температура, °C 2,3 3,1 7,2 12,7 17,2 21,7 24,9 24,7 20,2 14,2 7,9 3,7 13,3
Орташа минимум, °C −0,8 0,0 3,2 8,4 12,4 16,5 19,8 19,5 15,4 10,4 4,9 1,3 9,3
Абсолюттық минимум, °C −24,4 −14,8 −12,8 −3,8 1,0 6,3 9,3 8,9 8,0 −6,4 −7,1 −20,5 −24,4
Жауын-шашын нормасы, мм 18,9 34 30,3 50,5 77,6 76 44,9 47,5 35,6 37,5 29,9 21 495,5
Дерекнама: World Climate, ДМҰ

Фауна

өңдеу

фауна қаланың өте алуан төңірегі болып, осындай түлкі, қорқау қасқыр сияқты жануарлар бар. Көптеген рептилиялар мен құстар. Табиғи кешендерді қорғау және биоалуантүрлілікті сақтау үшін аймақта Тбилиси ұлттық паркі ашылды.

Хайуанаттар әлемі

өңдеу

Қала төңірегіндегі хайуанаттар әлемі әралуан, түлкілер, жолақ қорқаулар, шиебөрі, қасқырлар кездеседі. Бауырымен жорғалаушылар мен құстар да көп. Аймақта табиғи кешенді қорғау және сақтау мақсатында Тбилиси ұлттық саябағы құрылды.

Экономикасы

өңдеу

Мәліметтер бойынша Тбилисидегі жұмыссыздар саны тұрғындардың 29,6 % құрайды (2009).[6]

Транспорты

өңдеу

Тбилисиде метрополитен жұмыс істейді.

2006 жылға дейін қалада троллейбус және трамвай жол тораптары қызмет тетті. Тбилиси қаласында Гүржістанның басты әуежайы "Новоалексеевка" халықаралық әуежайы орналасқан.

Тбилиси Гүржістан Темір Жолының аса маңызды теміржол торабы, елдің ірі транспорттық орталығы болып табылады.

Жергілікті танымал тұлғалар

өңдеу

Топографиялық карталар

өңдеу

Дереккөздер

өңдеу
  1. Тбилиси қаласының мәрінін ресми сайты
  2. კონსპექტი საქართველოს ისტორიიდან შედგენილი ა. ქუთათელაძისგან. რვეული I. თბილისი, სტამბა წიგნების გამომცემელ ქართველთა ამხანაგობისა, 1900. გვერდი 38.
  3. მოსე ჯანაშვილი "საქართველოს საქართველოს დედა-ქალაქი ტფილისი". ქუთაისი, ღამბაშიძის სტამბა, 1899. გვერდი 8.
  4. 2014 General Population Census Results — Total population by regions and ethnicity (ағыл.)
  5. Поспелов Е. М. Географические названия мира: Топонимический словарь, М., «Русские словари», 1998, с. 412 — ISBN 5-89216-029-7
  6. Distribution of population age of 15 and older by economic status and regions in 2009(қолжетпейтін сілтеме) // Geostat.ge