Шор тілі

	Шор тілі
Өз атауы:	шор тили, тадар тили
Елдер:	Ресей
Аймақтар:	Хакасия ; Кемерово облысы
Сөйлеушілер саны:	2839
Күйі:	айтарлықтай қауіп үстінде
Классификация
Санаты:	Еуразия тілдері
	Алтай әулеті (даулы) Түркі тармағы Хакас тобы Солтүстік алтай тобы
Жазуы:	кириллица
Тіл коды
МЕСТ 7.75–97:	шор 810
ISO 639-1:	—
ISO 639-2:	tut
ISO 639-3:	cjs
	Тағы қараңыз: Жоба:Лингвистика

Шор тілі (шорша шор тили, тадар тили) — шор халқының тілі. Ресейдің Кемерово облысында, негізінен Алтайдың солтүстік етегінде, Кузнецк Алатауында, Том өзені мен оның салалары бойында (Мрас-Су және Кондомы), Хакасиямен және Алтай Республикасы шекарасында таралған.

Шор тілінде сөйлейтіндердің саны 6 мыңнан астам адамды құрайды (2002, санақ).

Түркі тілдері солтүстік-шығыс тобының хакас кіші тобына жатады.

Ресейдің Кемеров облысында таралған. Шор тілінде сөйлейтіндер саны 6000 адамнан астам. Түркі тілдерінің Хақас тобына жатады. Шор тілінде 14 мыңдай адам сөйлейді (2001). Шор тілі – кенже жазулы тіл. Қазан төңкерісіне дейін жазуы болмаған. Шор тілінде кириллица әліпбиіне негізделген алғашқы әліппе 1927 ж. жарық көрген. Шор тілінде 16 дауысты, 25 дауыссыз дыбыс бар. Дауысты дыбыстар жуан, жіңішке, қысқа және созылыңқы болып бөлінеді. Грамматикалық ерекшелігі көмектес септігіне қосымша мағына үстемелейтін -ба, -бе, -па, -пе, -ма, -ме жалғауларын қолдану арқылы жасалады (мысалы, малтаба – балтамен). Етістіктің көсемше формасы -ала, -еле жұрнақтарымен түрленеді (мысалы, турала – тұра салып). Шор тілі хакас тіліне жақын мрассу немесе з-диалектісіне және алтай тілінің солтүстік диалектісіне ұқсас хондом немесе й-диалектісіне бөлінеді. Әдеби тілі мрасса диалектісіне негізделген. Сөздік құрамы жағынан хакас пен алтай тілдеріне жақын. Тілдік қорында моңғол тілі мен орыс тілінен енген сөздер көп кездеседі. Шор тілі — Алтай тауының солтүстік еңірін мекендейтін аз санды халық тың ауызекі сөйлеу тілі. Шорлардың жалпы саны — 16 572. Шор тілі марасс және кондам диалектісіне ажыратылады. Әдеби тілі қалыптаспаған. Шор этносы тілінің қалыптасып даму тарихына тоқталсақ, VI-IX ғасырларда әр түрлі тіл араласқан жергілікті түркі тайпаларынанқұралған. Ал 1925 жылы Таулы - шор автономиялы ауданы құрылады. Ал 1931 жылы бұл территорияда 40 пайыз шорлар тұрса, 1939 жылы бұл көрсеткіш он төрт пайызға дейін қасқарады. 1939 жылдан бастап Таулы - шор автономиялы ауданы таратылып, жаңадан құрылған Кемеров облысының құрамына қосылған. Шорлар туралы жазбалар XVII ғасырдағы Кузнец татарларының куәліктері арқылы белгілі. ^[1]^[2]

Дереккөздер өңдеу

↑ Дыренкова Н.П., Грамматика шорского языка, М.–Л., 1941; Языки мира. Тюркские языки, М., 1997; Түбі бір түркілер, А., 2000.
↑ «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IX том

Сыртқы сілтемелер өңдеу

Шор тілі-Түрік тілі сөздік Мұрағатталған 12 мамырдың 2010 жылы.

Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.
Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет.

[1] Дыренкова Н.П., Грамматика шорского языка, М.–Л., 1941; Языки мира. Тюркские языки, М., 1997; Түбі бір түркілер, А., 2000.

[2] «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IX том

[1]

[2]