Эйнштейний

Эйнштейний (лат. Eіnsteіnіum; Es) — элементтердің периодтық жүйесінің ІІІ тобындағы жасанды жолмен алынған радиоактивті химиялдық элемент; ат. н. 99, ат. м. 252; актиноидтар тобына жатады. Эйнштейнийді Сиборг бастаған американ ғалымдары 1952 жылы термоядролық жарылыс өнімдерін зерттеу барысында бөліп алып, А.Эйнштейннің құрметіне атаған (1955). Уран 238U изотопы 15 нейтрон сіңіріп, жеті ыдырауға ұшырағанда 253Es изотопы түзіледі.

99 Калифорний ← Эйнштейний → Фермий Ho ↑ Es ↓ (Upt) Периодическая система элементов 99Es
Жай заттың сыртқы бейнесі
Радиоактивті күміс металл
Атом қасиеті
Атауы, символ, нөмірі	Эйнштейний, 99
Топ типі	Актиноидтар
Топ, период, блок	III, 7, f
Атомдық масса (молярлық масса)	[252] 252,083 м. а. б. (г/моль)
Электрондық конфигурация	[Rn] 5f11 7s2
Қабықшалар бойынша электрондар	2, 8, 18, 32, 29, 8, 2
Атом радиусы	292 пм
Химиялық қасиеттері
Электртерістілігі	1,3 (Полинг шкаласы)
Электродты потенциал	Es←Es3+ −2,0 В Es←Es2+ −2,2 В
Тотығу дәрежелері	+2, +3, +4
Иондалу энергиясы (бірінші электрон)	619 кДж/моль (эВ)
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері
Термодинамикалық фаза	Қатты дене
Тығыздық (қ.ж.)	13,5 г/см³
Балқу температурасы	1133 К (860 °C, 1580 °F)
Қайнау температурасы	1269 К (996 °C, 1825 °F)
Басқа да қасиеттері
CAS нөмірі	7429-92-7

Эйнштейний Es

Эйнштейнийді ядролық реакторларда жасанды жолмен алуға болады, ол үшін уранды нейтронмен немесе иондармен атқылайды: 238U(N14 6n) 246Es. Эйнштейний элементінің 19 изотопы бар, оның сегізі ауыр иондар, -бөлшектер және дейтрондар арқылы алынған. Эйнштейнийдің 247Es изотопы 1967 жылы Дубно қаласында синтезделген. Ең тұрақты изотопы 254Es (T1/2 = 280 тәулік). Химиялық, физикалық-механикалық қасиеттері аз зерттелген Эйнштейнийді 3 валентті LaF3, La(OH)3 қосылыстарын басқа элементтермен бірге тұнбаға түсіру және ион алмастыру арқылы жеке күйінде бөліп алады. Эйнштейний басқа элементтерді синтездеуде пайдаланылады. Оның 253Es изотопынан менделевий алынады.

Тарихы

Эйнштейний 1952 жылы желтоқсанда Эви Майк сынағы нәтижесіндегі радиоактивті жаңбырдан табылды. Элемент Альберт Эйнштейннің атымен аталған.

1961 жылы салмағы 0,01 мкг болатын эйнштейннің макроскопиялық бірінші үлгісі алынды.

Алу жолдары

Эйнштейн-247 америций-241 көміртек иондарымен, сондай-ақ уран-238 азот иондарымен бомбалау арқылы алынады.

Эйнштейн-248 калифорний-249 дейтерий иондарымен бомбалау арқылы алуға болады[6].

Атомдық нөмірлері 249-дан 252-ге дейінгі изотоптар альфа бөлшектерімен беркелий-249 сәулелену арқылы синтезделеді.

Эйнштейн-253 Калифорния-252 нысанасын термиялық нейтрондармен бомбалау арқылы өндіріледі.

Физикалық және химиялық қасиеттері

Қосылыстарда эйнштейн +2 және +3 тотығу дәрежесін көрсетеді. Мысал ретінде оның иодиді химиялық формуласы EsI3 (кәріптас қатты зат) болып табылады.

Кәдімгі сулы ерітіндіде эйнштейн ең тұрақты түрінде Es3+ иондары түрінде болады (жасыл түс береді). +2 тотығу дәрежесі бар галогенидтерді сутегімен +3 тотығу дәрежесімен сәйкес галогенидті тотықсыздандыру арқылы дайындауға болады[10]. Эйнштейн оксигалидтері үш валентті галогенді су буының және сәйкес галогенсутектің қоспасымен қыздыру арқылы дайындалуы мүмкін[11].

Эйнштейн — күміс түсті металл; алтыбұрышты құрылымда кристалданатын жеңіл актинидтерден (Am, Cm, Bk, Cf) айырмашылығы, текше жүйенің кристалдарын (беттік орталық тор), Fm3m кеңістік тобының, ұяшық параметрлері a = 0,575 нм құрайды. Эйнштейннің бөлме температурасындағы тығыздығы 8,84 г/см3, оның лантанидтер тобындағы гомологының тығыздығына жақын – гольмий (8,79 г/см3) және актинидтер тобындағы көрші элементтің тығыздығы – калифорнийдің (15,1 г) жартысына жуығы. /см3). Эйнштейн — жұмсақ металл, оның икемділік модулі 15 МПа — сілтілі емес металдар арасындағы ең төменгі мәндердің бірі. Балқу температурасы — 860 °C. Салыстырмалы түрде жоғары құбылмалылықпен сипатталады. Парамагниттік.

EsF3 литиймен тотықсыздану арқылы алуға болады.

Көптеген қатты эйнштейн қосылыстары синтезделген және зерттелген, мысалы, Es2O3, EsCl3, EsOCl, EsBr2, EsBr3, EsI2 және EsI3.