Қосын
Қосын – көшпелі халықтарда соғыс кезінде жеке рудың немесе оның құрамдық бөліктерінің шығаратын әскери жасағы.
Қосын сөзінің мағыналары өңдеу
Көптеген зерттеушілер қосын сөзінің мынадай мағынасын атап көрсетеді: 1) әскер, армия. 2) жорықтағы әскер, отряд. 3) белгілі бір әкімшілік-территориялық бөліктен жиналатын әскер. Көшпелілер әскерінде қосын тактикалық маңызы бар ең кіші әскери бірлік болды. Жеке жауынгерлік құрамының саны жағынан 100-ден 1000 дейінгі жауынгерлерден тұрды. Қосын әдетте басқа үлкен әскери құраманың (мысалы, қолдың) құрамына да кірді және ұрыс даласында кішкентай тактикалық тапсырмаларды өз бетімен орындауға мүмкіншілігі бар жеке әскери құрылым ретінде де қолданылды. Қосынның әскербасылары оның сандық құрамына сәйкес «жүзбасы» немесе «мыңбасы» болды.
Қосын атауы қазақ тілінде әскердің жорықтағы лагерін де мағыналайды.
Моңғолша мағынасы өңдеу
Моңғолдарда бұрын қосын (хошун, кошун) атауымен мыңға дейін жететін әскер жасағын және осындай мөлшерде әскер жасағын шығаратын әскери-әкімшілік бірлігін атаған. Сондықтан кейбір тілшілер қосын атауын моңғол сөзі деп санайды. Моңғол тілінде қосын дайчид, цэрэг, моңғолша цэрэг (шерік) әскер мағынасында кездеседі.
Бұл сөз түркі тілдес халықтардың көпшілігінің сөздік қорында бар: қазақ, қарақалпақ тілдерінде қосын, өзбек, тәжік, парсы тілдерінде кушин, қырғыз, осман түріктері тілдерінде кошуун формасында «армия, әскер» ұғымын білдіреді. Яғни, қосын атауы «қосынды» сөзі сияқты «қос» түбірінен туындаған, бірнеше жауынгердің қосылуынан құрылған әскери жасақ деген сөз.[1]
Дереккөздер өңдеу
- ↑ ҚАЗАҚТЫҢ ЭТНОГРАФИЯЛЫҚ КАТЕГОРИЯЛАР, ҰҒЫМДАР МЕН АТАУЛАРЫНЫҢ ДӘСТҮРЛI ЖҮЙЕСI. Энциклопедия. – Алматы: РПК “СЛОН”, 2012. – (илл.) ISBN 978-601-7026-17-23-том: К – Қ – 736 бет.ISBN 978-601-7026-21-9
Әдебиеттер өңдеу
- Советская историческая энциклопедия. М.: Советская энциклопедия, 1973-1982;
- Военный энциклопедический словарь. М.: Военное издательство, 1983;
- Алланиязов Т.К. Очерки военного дела кочевников Казахстана. Алматы: Фонд «XXI век», 1996;
- ҚТТС. Алматы: Дайк-Пресс, 2008;
- Қарағұлова Б. Тарихи жырлар лексикасы. Алматы, 2000.