Уикипедия

Әркен Уақ

Әркен Батталұлы Уақ (15 тамыз 1930 жыл – 1 наурыз, 2003 жыл) – геолог, геология ғылымдарының кандидаты, доцент, кеңестік және қазақ диссиденті, қазақ оппозициясының қайраткері, публицист, саяси және қоғам қайраткері, «Материалы геноцида, организованного Н. А. Назарбаевым против казахского народа в декабре 1986 года» аты шулы кітабының авторы, 1986 жылғы Алматыдағы Желтоқсан оқиғасына қатысушы және КСРО Мемлекеттік Қауіпсіздік Комитетінің айыптауымен 8 жылға сотталып, ұйымдастырушы ретінде Қазақстаннан тыс жерге, Магаданға жіберілген жалғыз желтоқсаншы.

Әркен Батталұлы Уақ
Туған күні

15 тамыз 1930 (1930-08-15)

Туған жері

Тайтуған ауылы, Павлодар облысы

Қайтыс болған күні

1 наурыз 2003 (2003-03-01) (72 жас)

Қайтыс болған жері

Алматы

Азаматтығы

 КСРО
 Қазақстан

Ұлты

қазақ

Қызметі

геолог, геология ғылымдарының кандидаты, доцент, кеңестік және қазақ диссиденті, қазақ оппозициясының қайраткері, публицист, саяси және қоғам қайраткері

Жұбайы

Тоқтар Рахметова

Балалары

Кәрім, Айгүл, Айнұр

Білімі өңдеу

Орта мектепті бітірген соң 1949 жылы Орджоникидзе атындағы Мәскеу геологиялық барлау институтына оқуға түседі. 1965-1966 жылдары Мәскеу геологиялық барлау институтының аспирантурасында оқып, геология ғылымдарының кандидаты дәрежесін алды.

Мансабы өңдеу

1966 жылы Алматы политехникалық институтына аға оқытушы болып тағайындалды.

1971 жылдан Қазақ мемлекеттік университетінің аға ғылыми қызметкері.

Одан кейінгі жылдары Алматы сәулет-құрылыс институтында сабақ берді.

1975 жылы Торғай геологиялық экспедициясына бас инженер болып тағайындалды. Сол жылдары бұрғылау туралы 2 көлемді монография жазды. Оның басшылығымен 1976 жылы Орлов геологиялық экспедициясы бұрғылауда жақсы нәтижелерге қол жеткізді.

КОКП (КПСС) мүшесі болмаған, жастайынан Қазақстан тәуелсіздігін қолдаушы болғаны оның еңбек жолына әсер етті. Кафедра басшысы қызметінен жоғары қызметтерге тағайындауға кедергі келтірілді.

Саяси ұстанымы өңдеу

1986 жылғы Желтоқсан оқиғасы күндері студенттердің Мәскеу диктатурасына қарсы келу талаптарын қолдап, шерулерге қатысты.

ҚазССР ҚК-нің 60, 65 б., Қазақ КСР ҚК-нің 146-б. 1-бөлігімен, Қазақ КСР ҚК-нің 65-бабымен мүлкі тәркіленіп, жазасын қатаң режимдегі түзеу колониясында өтеумен 8 (сегіз) жылға бас бостандығынан айыру жазасы тағайындалды. ҚазКСР ҚК-нің 26 б. бойынша 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасына қатысқаны үшін жаппай тәртіпсіздіктер ұйымдастырды және ұлттық араздық тудырды деген айыппен негізгі жазасын өтегеннен кейін бес жыл мерзімге педагогикалық қызметпен айналысуға тыйым салды, Магаданға аударылды.

Уваков А.Б. ісі бойынша 70-тен астам мұғалім жұмыстан шығарылды, олардың арасында Валерий Каро-Маде, Шәріп Омаров және Нинель Фокина да бар еді.

Сотталған кезде де Әркен қоғамдық жұмыстарға араласуын тоқтатпаған, атап айтқанда, зонадағы басқа тұтқындардың құқықтарын қорғауға көмектесіп, олардың атынан хаттар жазған.

Алматы Хельсинки комитетінің басшысы Нинель Фокинаның, қоғам қайраткері Валерий Каро-Маденің және оның зайыбы Тоқтар Рахметованың ұйымдастыруымен Уваков А.Б. сотталуы үлкен қоғамдық резонанс тудырды.

1991 жылы қоғамдық белсенділердің қысымы арқасында, кінәсін мойындамай, кешірім сұраудан бас тартып бостандыққа шығып, 1994 жылы ақталды. Босағаннан кейін де ұстаздық қызметпен айналысуға рұқсат етілмеді.

2000 жылы Мәскеуде 1986 жылғы Алматыдағы Желтоқсан оқиғасы туралы материалдардан тұратын «Материалы геноцида, организованного Н. А. Назарбаевым против казахского народа в декабре 1986 года» атты кітабы жарық көрді. Бірақ оның таралымы түгелдей Қазақстанға барар жолда жоғалып кетті. Әркен Уақ тайынбай, кітаптың жалғасын жазды. Оның «Геноцид» деп аталатын екінші жұмысы авторы қайтыс болғаннан кейін жарық көрді, бірақ оның таралымы да арнайы қызметтің қолына түсіп жоғалды.

Ғылыми еңбектері өңдеу

  • Уваков А.Б. Шароструйное бурение. М: Недра. 1969
  • Расчет движения шара в струйном аппарате // Математика и механика: Тез.докл. 5-й Казахст. межвуз.науч. конф. по математике и механике, 9-11 сент. 1974 г. 4.2: Механика. — Алма-Ата, 1974. / Соавт.: А.Б. Уваков, Т. Сейтбеков.
  • Экспериментальное исследование гидродинамики шароструйного аппарата // Прикладная и теоретическая физика. - Алма-Ата, 1972.-Вып.З. / Соавт.: Т. Сейтбеков, А.Б. Уваков.
  • Движение шара в камере смешения шароструйного аппарата // Прикладная и теоретическая физика. - Алма-Ата, 1972.-Вып.4./ Соавт.: Т. Сейтбеков, А.Б. Уваков.
  • К методике исследования гидродинамики шароструйного аппарата // Физика: Сборник статей аспирантов и соискателей. - Алма-Ата, 1969.- Вып. 4. / Соавт.: С.И. Тналиев, А.Б. Уваков.
  • Гидродинамика шароструйного аппарата (Плоская модель) // Вопросы общей и прикладной физики: Труды первой респ. конф. по вопросам общей и прикладной физики 15-19 мая 1967 г. - Алма-Ата, 1969.-С.122-124 / Соавт.: С.И. Тналиев, А.Б. Уваков.
  • Уваков А.Б. Исследование и разработка шароструйного способа бурения направленных геологоразведочных скважин: дис. на соискание ученой степени канд. техн. наук. – Москва, 1965
  • Уваков А.Б., Штрассер В. В. Патент № 417599, E 21 B 7/18. Шароструйный снаряд для бурения скважин. № 1451266; Заявлено 15.06.1970; Опубл. 28.02.1974.
  • Баталов К. К., Уваков А. Б. Круговое фотографирование скважин. М. Недра 1972г.
  • Уак А.Б. "Материалы геноцида, организованного н. А. Назарбаевым против казахского народа в декабре 1986 года" Москва, 2000

Сыртқы сілтемелер өңдеу

«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Әркен_Уақ&oldid=3233203» бетінен алынған