Азия департаменті

Азия департаменті (орыс. Азиатский департамент) — Ресей империясы Сыртқы істер министрлігінің үш департаментінің бірі.

1819 жылы 1 мамырда Сыртқы істер алқасының Азия істері департаментінің орнына құрылды. 1819 жылы 22 сәуірде Сыртқы істер министрлігінің мемлекеттік хатшысы К.В.Нессельрода өзінің ұйғарымында департаменттің мақсатын анықтады, онда департамент «Ресейге бағынатын Азия халықтарының істерінің негізгі тақырып болып табылады, сондай-ақ осы мемлекет саудада және кез келген басқа қарым-қатынаста болғандар». Ресей империясы мен Орта Азия мемлекеттері арасындағы қатынастардың дамуына байланысты Азия департаментінің құрылуымен бір мезгілде Орынбор өлкесінің шекарасындағы сауда және басқа да істермен айналысатын Азия комитеті де құрылды. Оның құрамына соғыс министрі, сыртқы істер министрі және қаржы министрі кірді.

Басқа екі департамент:

• ішкі қатынастар департаменті (1897 жылдың 2 ақпаннан бастап – Екінші департамент),
• шаруашылық және есеп істері департаменті (1868 жылдың 22 мамырдан бастап – дербес құрам және шаруашылық істері департаменті).

Бастапқыда Азия департаменті шенеуніктер саны өте аз екі бөлімшеден тұрды. Департаменттің әрбір бөлімшесі екі тармаққа бөлінді. Бірінші бөлімше а) түрік істерімен, б) грузин, парсы және тау халықтарының істерімен айналысты. Екінші бөлімшенің мамандануы а) Астрахан, Кавказ және ішінара Сарытау губернияларының көшпелі халықтарының істері, сондай-ақ қазақ тайпаларының істері, б) барлық басқа азиялық халықтардың істері және департамент қызметкерлеріне қатысты істер айналысты.

Азиялық (1897 жылдың 2 ақпаннан бастап – Бірінші) департаментінің құзырында:

1. Шығысқа қатысты саяси істер;
2. Шығыс үкіметтерімен және Шығыстағы ресейлік дипломатиялық және консулдық агенттермен хат алмасу, Шығыста жүрген Ресей азаматтарының, сол елдердің Ресейде болатын азаматтарының істері және Шығыста жүрген адамдардың Ресейге қарым-қатынасы;
3. мемлекеттік мекемелер мен мемлекеттік қызметшілер арасындағы қарым-қатынастар негізінде, сондай-ақ жеке тұлғалардың өтініштері бойынша шығыс тілдерінде жазылған актілер мен құжаттардың аудармалары.

Бұл департаментте мақсаты Шығыстағы орыс миссиялары мен консулдықтарына драгомандарды тәрбиелеу болған шығыс тілдерінің оқу бөлімшесі жетекшілік етті. Сонымен қатар, Қиыр Шығыста он адамнан тұратын Бейжің рухани миссиясы Азия департаментіне бағынды. Олардың ішінде Ресейге оралғаннан кейін драгомандардың міндеттерін орындау үшін тибет, манчжур, қытай және моңғол тілдерін үйренумен айналысатын төрт-алты зайырлы қызметкер болды. Миссия өкілдері Қытайда он жылға дейін жұмыс істеді, бұл оларға оның мәдениетіне толықтай енуге мүмкіндік берді. Бейжіңге жіберілген әрбір жаңа миссияны сыртқы істер министрлігі уәкілеттік берген пристоп ілесіп жүрді, ол сауда қатынастары, шекара мәселелері және басқа да кейбір мәселелерді ресми түрде талқылауға құқылы болды.

Шығыс тілдерін оқу бөлімшесі

1823 жылы 29 мамырда Ресей императоры I Александр жарлығымен Азия департаментінің қарамағында Шығыс тілдерінің оқу бөлімшесін құрды. Екі аптадан соң, 1823 жылы 15 маусымда Сыртқы істер алқасы бұл мекемеге қатысты тиісті шешім шығарды. Бұған сәйкес, бұл оқу орны Ресей жоғары оқу орындарының шығыс факультеттерінің түлектерінен әрі қарай дипломатиялық қызмет үшін жас мамандарды дайындауы тиіс еді. Оқу курсы болашақ мәмілегерлерге университеттерде қаланған теориялық базамен қатар төселімдік дағдыларды беруді мақсат етті. 1823 жылғы 29 мамырдағы жарлығымен алты студент екі жылдық оқуға жіберіліп, жыл сайын бөлімшенің қажеттіліктеріне 20 мың рубл көлемінде қаржы бөлінді. Оның 3000 сомы профессорлардың жалақысына, 1000 сомы студенттердің шәкіртақысына, 7000 сомы үй-жайды жалдау мен күтіп ұстауға, 1000 сомы кітаптар мен қолжазбаларды сатып алуға бөлінді.

Әртүрлі уақытта оқу бөлімшенің директорлары: Г.М.Влангали (1823-1825), Ф.П.Аделунг (1825-1843), П.И.Демезон (1843-), М.А.Гамазов болды.

Департамент директорлары

• 19.04.1819—11.05.1837 Константин Константинович Родофиникин
• 16.04.1841—12.06.1848 Лев Григорьевич Сенявин (21.12.1837 бастап басқарды)
• 06.12.1848—26.02.1852 Яков Андреевич Дашков
• 26.02.1852—20.09.1856 Николай Иванович Любимов
• 02.10.1856—30.08.1861 Егор Петрович Ковалевский (02.06.1856 бастап д. а.)
• 21.08.1861—14.07.1864 Николай Павлович Игнатьев (содан соң граф)
• 28.11.1864—02.12.1875 Петр Николаевич Стремоухов
• 02.12.1875—28.03.1882 Николай Карлович Гирс (директор ретінде басқарды)
• 25.02.1883—12.03.1891 Иван Алексеевич Зиновьев
• 12.03.1891—15.01.1897 граф Дмитрий Алексеевич Капнист
• 08.02.1897—10.08.1900 Александр Константинович Базили
• 15.08.1900—1906 Николай Генрихович Гартвиг
• 1906 ж. бастап 1907 ж. шілдеге дейін Дмитрий Константинович Сементовский-Курилло
• Кимон Мануилович Аргиропуло.