Акционизм (өнер)

Акционизм (ағылш. action art - іс-әрекет өнері) — 1960 жылдардағы авангардтық өнерде пайда болған хэппенинг, перформанс, эвент, демонстрация өнері секілді өнер жиынтығы. Акционизм идеологиясына сәйкес суретші түрлі оқиғалар мен үдерістердің ұйымдастырушысы болуы керек. Акционизм өнер мен болмыс арасындағы шекараны жоюға тырысады.

Мим Пабло Сибес және суретші Мануэль Бастанте

Марина Абрамович Заманауи өнер мұражайында «Суретшімен бірге» қойылымы кезінде

Тарихы

Акционизм 1960 жылдары Батыс Еуропаның көркемдік ортасында қалыптасты. Өзін-өзі танудың жаңа тәсілдерін іздеу барысында суретшілер статикалық көрмені өздері қатыса алатын іс-әрекетке айналдыруға, сонымен бірге көрерменді динамикалық үдеріске - әрекетке тартуға тырысты.

Шығармашылық көркемдік үдерісті бірінші орынға қоятын акционизм өз бастауын қисынсыздығы мен өнердегі ережелерден бас тартуымен ерекшелентін дадаизмнен алады. Бірінші дүниежүзілік соғыстың сұмдықтары мен әділетсіздіктеріне жауап ретінде пайда болған қозғалыстың алғашқы қатысушылары Цюрихтегі неміс ақыны және драматургі Хуго Балль ұйымдастырған кештерге қатысу арқылы өнер туралы әңгімелер қозғады және шағын сахнада қойылымдар қойып, үдерісте болу идеологиясын дамытты. Дадаизмнің негізін қалаушысы суретші Тристан Тцара болып саналады.

Мағынасы бойынша осыған ұқсас, дадаизмнен бұрын фумизм дамыған болатын. Фумистер - 1878 жылы қазан айында жабық қоғамға біріккен Париж суретшілерінің, ақындарының және драматургтерінің қоғамдастығы. Қоғам мүшелері бір-біріне өзінің жаңа эскиздері, монологтары немесе көріністерің көрсетіп, оларды талқылау мақсатында үнемі жиналып отырды. Соңғы фумистердің бірі - композитор Эрик Сати болып табылады.

1920 жылдардың аяғында неміс дадаизмі біртіндеп экспрессионизмге келе бастады. Абстрактілі экспрессионизм стилінде жұмыс жасаған американдық суретші Джексон Поллок 40-шы жылдардың аяғында ерекше «тамшылау» техникасымен жұмыс істей бастады. Ол кенепті еденге жайып, оның айналасында жүріп, қылшақ пен түрлі заттарды пайдалану арқылы бояуды кенептің бетінде шашыратты. Осылайша, сурет салу мен шығармашылықпен айналысу процессі біртіндеп көрермендері бар көрсетілімге, үдеріске айнала бастады.

Танымал өкілдері

• Ив Кляйн;
• Герман Нитч;
• Джексон Поллок;
• Мануэль Бастанте;
• Петр Павленский;
• Олег Кулик.