Александр Невский (фильм)

Алекса́ндр Не́вский — 1242 жылы 5 сәуірде Чудск өзенінде Тевтонск ордені рыцарльларымен болған соғыста жеңіске жеткен ежелгі орыс князі туралы кеңес тарихи киносы. Ол 30 жылдардағы кеңес тарихи киноларының қатарына жатады. Сергей Эйзенштейннің ең жақсы жұмыстарының бірінен саналады. Фильмге музыканы атақты композитор Сергей Прокофьев жазған болатын.

«Александр Невский» кинотеатрларда 1938 жылы пайда болды, үлкен жетістікке жетті. Сергей Эйзенштейн Сталин сыйлығына және диссертация қорғауынсыз өнертану докторы атағына ие болды. 1941 жылы, Ұлы Отан соғысы басталғаннан соң «Александр Невский» экрандарға оралып, тағы да жетістіктерге жетті.

Пайда болу тарихы

Эйзенштейн ең жақсы әртістерді таңдады. Ең алдымен, ол басты рөлді сомдаушы Николай Черкасов, ол кейін режиссермен «Иван Грозный» киносында да рөлін жалғастырды. Эйзенштейн Николай Охлопков пен Андрей Абрикосовты Василий Буслаев князі мен Гаврил Алексичтің серіктесі рөліне қойды. Сергей Блинников Твердиланы ойнады. Орден Магистрі рөліне режиссёр әйгілі әртіс Владимир Ершовты шақырды. Кинодағы өзінің алғашқы рөлін Фёдор Одиноков ойнады.

Фильм Плещеевой өзненіндегі балықшылықтан басталады, онда Александр Невский татар басқақтарымен сөйлеседі. Эйзенштейн бұл қойылымды Александр Невскийдің отанында —Городище ауылында, Переславль-Залесскийге жақын жерде түсірді.

Фильмнің орталық қойылымы — Мұздық побоищені — уақыт тығыздығына байланысты жазда түсірді. Ол үшін Мосфильм алаңында Потылихте декорация орналастырды. Асфальты бормен жвне тұзбен септі. Ақ түске боялған ағаш мұздарын да қолданды.

Арнайы осы фильм үшін орта ғасырлық портативті орган жасалды. Онда католиктік монах, қара киімге киінген, соғыс кезінде ойнайды («Хроники Ливонии»).

Сценарийі

Сценарийдің бірінші нұсқасы «Русь» деп аталған, оны тарихшылар қатты сынға алды. М. Н. Тихомиров өзінің рецензиясында «Издёвка над историей» (1938) айтқан: Сценарийдің авторлары... орыс тарихын кішкене болса да білетін адамдар үшіні кешірімсіз көптеген фактілі қателер жіберген, XIII ғасырдағы Русь туралы мүлде басқа түсінік берген.

С. М. Эйзенштейн және П. А. Павленко сынды ескере отырып сценарийді екі рет өзгертті.

Музыка

Фильмге мызканы Сергей Прокофьев атты атақты композитор жазды. Оның музыкалық қатары симфониялық және хорлық музыкадан тұрды. Толық классикалық шығарма болып қалыптасты. Эйзенштейннің мойындауы бойынша, фильмнің кейбір эпизодтары музыкалық фонаграмма арқылы монтаждалыпты. Прокофьев барлық музыкалық фрагменттерді кантатаға біріктірді: «Александр Невский», жеті бөліктен тұрады:

1) «Моңғол басқыншыларының астындағы Русь»

2) «Александр Невский туралы өлең»

3) «Псковтегі кресшілдер»

4) «Тұрыңдар, орыс адамдары!» (аудиожазба)

5) «Мұздық побоище»

6) «Өлілер алаңы»

7) «Александрдың Псковке кетуі»

Рөлдерде

• Николай Черкасов — князь Александр Ярославич Невский

• Николай Охлопков — Василий Буслай

• Андрей Абрикосов — Гаврило Олексич

• Дмитрий Орлов — Игнат, кольчужды шебер

• Василий Новиков — Павша, псковстық воевод

Дереккөздер

• Кривошеев Ю. В., Соколов Р. А. Александр Невский: Создание киношедевра: Ист. исследование. СПб.: Лики России, 2012. — 400 с., 300 экз., ISBN 978-5-87417-405-7