Қазақстан географиясы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
571-жол:
# Солтүстік Қазақстан: [[Қостанай облысы]], [[Солтүстік Қазақстан облысы]], [[Павлодар облысы]], [[Ақмола облысы]];
# Шығыс Қазақстан: [[Шығыс Қазақстан облысы]].
 
=== Орталық Қазақстан экономикалық ауданы ===
Орталық Қазақстан [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қ.Сәтпаевтың]] негізгі зерттеген ауданы.
 
'''Географиялық орны: '''Орталық Қазақстан Республиканың [[Нұра]] және [[Сарысу өзені|Сарысу]] өзендерінің алабын алып жатқан ортаңғы бөлігі таулы өлке - Сарыарқаға, батысында Оралдан және Шығысында Кузбастан бірдей қашықтықта орналасқан.
 
[[File:Karaganda State University.JPG|thumb|right|200px|Қарағанды қаласы]]
'''Әкімшілік құрамы:''' Қарағанды облысы, орталығы - [[Қарағанды]].
Аумағы: 428 мың км. Қазақстан халқының 15,7%-дан астамы тұрады.
 
'''Тұрғындары:''' 2015 жылғы мәлімет бойынша 1 378 288 адам.<ref>2015 жылғы 1 қаңтарға Қазақстан Республикасының облыстары, қалалары және аудандары бойынша халық саны</ref> Қазақстанның 8,1%.
Қала халқы - 86%.
Тұрғындардың орташа тығыздығы: 3,6 адам шаршы км.
 
'''Табиғи қорлары:''' Жер қорлары жайылымдықтар, тас көмірдің [[Қарағанды көмір бассейні|Қарағанды бассейні]], [[темір]] - [[марганец]], [[мыс]] және басқа да рудалар.
[[Ертіс-Қарағанды каналы|Ертіс - Қарағанды су арнасы]] жұмыс істейді.
 
'''Негізгі мамандануы:''' Орталық Қазақстанда дамыған негізгі өнеркәсіп саласы [[ауыр өнеркәсіп]] тораптары [[Қарағанды]] мен [[Теміртау]]да, [[Жезқазған]]да, [[Балқаш]]та шоғырланған. Отын энергетикалық кешені (көмір өндіру), тау-кен өндіруші, қара және түстә металлургия, (мыс, сирек кездесетін металдар), [[ауыр машина жасау]], жеңіл және тамақ өнеркәсібі, химия, синтетикалық каучук, резина-техника, [[күкірт қышқылы]], азот тыңайтқыштарды өндіру өнеркәсібі. Орталық Қазақстан экономикалық ауданында үш өнеркәсіп торабы бар:[[File:Fountains in Temirtau.jpg|thumb|right|200px|Теміртау қаласы]]
# Қарағанды-Теміртау территориялық өндірістік кешен.
# Жезқазған өнеркәсіп торабы.
# Балқаш өнеркәсіп торабы.
 
Басқа аудандардан ерекшелігі:
# Аса ірі отын өнеркәсібіне бай ([[кокс]] көмір).
# Қара және [[түсті металлургия]] өндіруге маманданған.
# Тұщы суға тапшы (Сондықтан [[Ертіс-Қарағанды каналы]] салынған).
 
'''Ауыл шаруашылығы: ''' қой шаруашылығы, астық шаруашылығы (бидай, көкөніс өсіру).
 
'''Ірі қалалары:'''
 
'''Қарағанды: ''' Қарағанды қаласы - бұл индустриалдық орталық.<ref> http://visitkazakhstan.kz/kk/guide/information/8/4</ref> 480 075 тұрғыны бар (2011).<ref>Численность населения РК по областям, городам и районам</ref> Республикадағы ең ірі агломерация Қарағанды маңында.
* '''Негізгі мамандануы:''' [[Кокс химиясы|кокстелген көмір]] өндіру, [[Машина жасау кешені|машина жасау]], шахталық машина жасау өнеркәсіптері.
* '''Жеңіл өнеркәсібі:''' [[киім]], [[аяқ киім]] тігу. [[File:Akimmat.jpg|thumb|right|200px|Жезқазған қаласы]]
* '''Құрылыс өнеркәсібі:''' [[бетон]]дар, [[блок]]тар, [[кірпіш]], [[әктас]] шығару зауыттары.
 
'''Теміртау:''' Қарағанды облысында Нұра өзенінің бойында орналасқан.<ref> http://el.kz/m/articles/view/content-3931</ref> 181 197 тұрғыны бар (2011).<ref>Demografia_2012</ref>
* '''Негізгі мамандануы:''' [[қара металлургия]], синтетикалық каучук, [[аммоний сульфаты]]н өндіру.
 
'''Жезқазған:''' -Қарағанды облысындағы қала. Қазақстандағы түсті металлургияның ірі орталығы.<ref> http://el.kz/m/articles/view/content-5310</ref> 84 602 тұрғыны бар (2013).<ref>Cities & towns of Kazakhstan</ref> [[Жезқазған]] қаласы, [[Жезді]], [[Сәтбаев (қала)|Сәтпаев]], [[Қарсақпай]], [[Байқоңыр (ауыл)|Байқоңыр]] поселкілерін топтастыратын энергиялық торап.
* '''Негізгі мамандануы:''' мыс қорыту, қорғасын концентраттарын шығару.
* Балқаш, Жезқазған қалалары [[түсті металлургия]] орталықтары болып есептеледі.
 
=== Солтүстік Қазақстан экономикалық ауданы===
Географиялық орны: Солтүстік Қазақстан Республиканың қиыр солтүстігіндегі ең шеткі облыс. [[Есіл (өзен)|Есіл]], [[Тобыл (өзен)|Тобыл]] және [[Обаған өзені|Обаған]] өзендерінің алабында орналасқан. Ауданның шығыс бөлігінің біраз жерін [[Ертіс]]тің орта ағысы басып өтеді. Ол аумағының көлемі жөнінен республикада Батыс және Оңтүстік Қазақстаннан кейін үшінші орын алады.
 
'''Әкімшілік құрамы:''' Солтүстік Қазақстан -[[Петропавл]] (Қызылжар), Қостанай облысы -[[Қостанай]], Павлодар облысы - [[Павлодар]] (Кереку), Ақмола облысы - [[Көкшетау]].
 
Аумағы: 565 мың км<sup>2</sup> Қазақстанның 20,7%.
 
'''Тұрғындары:''' 3798,2 мың адам, Қазақстанның 22%-н құрайды.
Қала халқы - 50%.
Тұрғындардың орташа тығыздығы: 7,2 адам/шаршы км.
[[File:Астана-Бәйтерек.jpg|thumb|right|200px|Астана қаласы]]
'''Жер қорлары'''- егіндіктер, ормандар, су қорлары - өзендер, көлдер, Ертіс өзені гидроқорлары. Тас көмірдің [[Екібастұз көмір алабы|Екібастұз бассейні]], [[Құсмұрын қоңыр көмір кен орны|Құсмұрын]], [[Майкүбі Қоңыр Көмір Алабы|Майкүбі]] кеніштері. Қостанайдың темір кендері ([[Соколов-Сарыбай тау-кен байыту өндірістік бірлестігі|Соколов-Сарыбай]], [[Лисаков кен байыту комбинаты|Лисаков]], [[Қашар темір кені|Қашар]] кен орындары), [[боксит]]тер, [[мыс]] ([[Арқалық қаласы|Арқалық]], [[Павлодар]]), [[алтын]], [[асбест]] ([[Жетіқара]]).
 
'''Негізгі мамандануы:''' [[Отын-энергетикалық кешен]] (көмір, электрэнергетикасы), [[Тау-кен ісі|тау-кен]] өндіруші, [[түсті металлургия]], [[машина жасау]] (электротехникалық - Астана,[[Макинск]] ), ауыл шаруашылығы машина жасау (Павлодар), [[құрылыс материалдары]] (асбест), жеңіл және тамақ өнеркәсібі.
[[File:P8250025.JPG|thumb|right|200px|Павлодар қаласы]]
Солтүстік Қазақстан экономикалық ауданында бес өнеркәсіп торабы бар:
# Павлодар-Екібастұз территориялық өндірістік кешен.
# Петропавл өнеркәсіп торабы.
# Көкшетау-Астана өнеркәсіп торабы.
# Қостанай өнеркәсіп торабы.
# Арқалық өнеркәсіп торабы.
 
Басқа аудандардан ерекшелігі:
# [[Астық шаруашылығы|Астық]] және [[мал шаруашылығы]] жақсы дамыған.[[File:Petropavlovsk railway station.jpg|thumb|right|200px|Петропавл қаласы]]
# [[Қара металлургия]] шикізатына бай.
# [[Жылу энергетикасы|Жылу электр энергиясына]]бай.
 
'''Ауыл шараушалығы:'''
Солтүстік Қазақстан экономикалық ауданы негізінен егіншілікті аудан болып табылады. Онда етті-сүтті [[мал шаруашылығы]] дамыған. Бұл экономикалық аудан 35% ет, 50% сүт пен жұмыртқа, 48% [[Ірі қара шаруашылығы|ірі қара мал]] өсіреді.
[[Астық шаруашылығы]]нан (дәнді дақылдар) жаздық бидай, арпа, күздік қара бидай, қарақұмық, балауса, жүгері, техникалық дақылдар өсіру қарқынды дамыған.
'''Ірі қалалары:'''
'''Астана: ''' -әлем бойынша ең жас астана, сонымен қатар, республиканың саяси-әкімшілік, іскер және мәдени орталығы болып табылады. <ref>http://astanafestival.kz/kz/about/astana</ref>
852 985 адам тұрады (1 қаңтар 2015)
[[File:Kostanaycentre.jpg|thumb|right|200px|Қостанай қаласы]]
'''Негізгі мамандануы:''' ауыл шаруашылық машиналарын, конденсаторлар шығарады, ірі құрылыс индустриясы.
 
'''Павлодар: ''' - Ертіс өзені жағасы жазығында, Республикасының солтүстік-шығысында орналасқан облыс орталығы.<ref> http://map.pavlodarlibrary.kz/index.php?option=com_content&view=article&id=6&Itemid=11&lang=kz</ref>
356 091 тұрғыны бар (2015).<ref>[http://pavlodarstat.kz/rus/pavlcity/ Город Павлодар] Департамент статистики Павлодарской области</ref>
 
'''Негізгі мамандануы:''' [[Павлодар алюминий зауыты|алюминий зауыты]] («Қазақстан», ДТ-75) трактор және [[Павлодар химия зауыты|химия зауыты]].
 
'''Петропавл:''' – Қазақстан Республикасының Солтүстік Қазақстан облысының әкімшілік орталығы. Ресей шекарасына жақын орналасқан.<ref>http://maps.resurs.kz/kaz/googlemap/detail/petropavlovsk </ref>
205 мыңнан астам тұрғыны бар (2012).<ref>http://www.komandirovka.ru/cities/petropalovsk/</ref>
 
'''Негізгі мамандануы:''' ірі ет комбинаты, [[Петропавл Шағын Литражды Двигательдер Зауыты|двигательдер зауыты]], жылжымалы электр станцияларын шығарады.[[File:Кокшетау.jpg|thumb|right|200px|Көкшетау қаласы]]
 
'''Қостанай: ''' -1879 жылы құрылған, Тобыл өзенінің жағасында орналасқан.<ref>http://ortcom.kz/map/city/9 </ref>
226 425 тұрғыны бар (2015).<ref>Kazakhstan Republic of Kazakhstan (англ.). citypopulation.de.</ref>
 
'''Негізгі мамандануы:''' Соколов-Сарыбай кен байыту комбинатының [[темір]]імен Жітіқара [[асбес]]ін өндіру, тау-кен жабдықтары зауыты, қосалқы бөлшектер шығару және боксит өндіріледі.
* Тамақ өнеркәсібі: ет, ұн комбинаты.
* Жеңіл өнеркәсібі: тігін, аяқ киім тігу.
 
'''Көкшетау:''' -[[Ақмола облысы]]ның әкімшілік орталығы. [[Қопа көлі]]нің жағасында орналасқан, Көкшетау үстіртін алып жатыр.<ref> http://maps.resurs.kz/kaz/googlemap/detail/kokshetau</ref>
155 918 тұрғыны бар (2015).<ref>http://www.akmola.stat.kz/oblasti/koksh.htm</ref>
 
'''Негізгі мамандануы:''' медициналық аспаптар шығару.
Сусын өндіретін «Көкшетауминералды сулары», жүк көлігін құрастыратын «КамАЗ-Инжиниринг», полимерлік құбыр шығаратын «Тыныс» АҚ және астық өңдейтін «AGRIMER ASTYK» диірмен кешені.<ref>http://kz.zaman.com.tr/kz/newsDetail_getNewsById.action?newsId=54431</ref>
 
=== Оңтүстік Қазақстан экономикалық ауданы ===
'''Географиялық орны: '''
Батысында [[Арал теңізі]]нен бастап, шығысында [[Жетісу қақпасы]]на дейін және солтүстігінде [[Балқаш]] көлі мен [[Бетпақдала]] шөлінен республиканың оңтүстігіндегі шекарасына дейінгі орасан зор аумақты алып жатыр.
 
Оңтүстік Қазақстанның аумағы батыстан шығысқа қарай шамамен 2000 шақырымға, солтүстіктен оңтүстікке қарай 700 шақырымға созылады. Ол көлемі жөнінен Батыс Қазақстаннан кейін екінші орын алады.
 
'''Әкімшілік құрамы:''' Алматы облысы - [[Талдықорған]], Жамбыл облысы - [[Тараз]], Оңтүстік Қазақстан облысы - [[Шымкент]], Қызылорда облысы - [[Қызылорда]].
 
Аумағы: 711,6 мың км<sup>2</sup> Қазақстанның 26,2%.
[[File:Almaty 36.Nurly-tau.jpg|thumb|right|200px|Алматы қаласы]]
'''Тұрғындары:''' 2015 жылғы мәлімет бойынша 8 208 653 адам Қазақстан халқының 47%-дан астамын құрайды.
Тұрғындардың орташа тығыздығы: 8-10 адам/шаршы км.
 
'''Табиғи қорлары: '''
Еңбек ресурстарына бай аудан. Жер қорлары - суармалы егістіктер, шабындықтар жайылымдықтар, су қорлары - негізінен егістіктерді суаруға маманданған аудан.
Мұнай, тау-кен отын энергетикасы, газ, қоңыр көмір, полиметалдар, [[Қаратау фосфорит алабы|Қаратау бассейнінің фосфориттері]], [[құрылыс материалдары]] бар Мырғалымсай полиметал кен орыны [[Қаратау қаласы|Қаратауда]] орналасқан.
 
'''Негізгі мамандануы: '''
[[түсті металлургия]], [[қаракөл қойы]], [[машина жасау]], жеңіл және тамақ өнеркәсібі, мұнай-химия өнеркәсібі, қағаз, құрылыс материалдарын өндіру салалары. [[Кентау]]да экскаватор, ал [[Шымкент]]те алып прессавтомат шығаратын зауыт бар.
[[Шымкент қорғасын зауыты]]. Тараз суперфосфат, [[Шардара су электр станциясы|Шардара]] және [[Қапшағай су электр станциясы|Қапшағай СЭС-ы]]жұмыс істейді.
 
'''Тамақ өнеркәсібі:''' етті ұқсату.
 
'''Жеңіл өнеркәсіп:''' [[былғары]], [[аяқ киім]] шығару, [[жібек құртын өсіру]] шаруашылығымен айналысады. Мақта-мата өнімдерін өндіруде жетекші орында.
[[File:Building of the South Kazakhstan region's Administration (Shymkent).jpg|thumb|right|200px|Шымкент қаласы]]
'''Ауыл шаруашылығы:''' астық өндіру ([[күріш]], [[арпа]], [[сұлы]]), техникалық дақылдар [[Сырдария]] өзенінің бойында егіледі. Техникалық дақылдарды суару үшін Киров, [[Арыс-Түркістан каналы]], Талас-Асы, Қаратау арналары салынған.
 
Оңтүстік Қазақстанда үш ірі және бірнеше ұсақ өнеркәсіп тораптары бар:
# Алматы өнеркәсіп торабы
# Қаратау-Тараз
# Шымкент-Қаратау
# Талдықорған-Қызылорда-Арал шағын өнеркәсіп торабы.
 
Басқа аудандардан ерекшелігі:
# Суға мол аудан.
# [[Мал шаруашылығы]] жақсы дамыған (қаракөл).
# [[Фосфориттер|Фосфорит]] және [[қорғасын]] кеніне бай
 
'''Ірі қалалары:'''
'''Алматы:''' Еуразиялық континенттің орталығында, Тянь-Шань тауының солтүстігінде, Іле Алатауының баурайында, Қазақстан Республикасының оңтүстік-шығысында орналасқан.<ref> http://kitaphana.kz/ru/downloads/referatu-na-kazakskom/239-tarikh/2767-almati-alasini-tarihi.html</ref>
1 552 349 тұрғыны бар.<ref>Об изменении численности населения Республики Казахстан с начала 2015 года до 1 февраля, Комитет по статистике</ref> Мұнда тамақ және жеңіл өнеркәсіп салалары басым. Алматы «миллионер» қала.
 
'''Ірі тамак өнеркәсібі: ''' ет консервілеу және [[Алматы жеміс консервілеу зауыты|жеміс консервілеу комбинаты]], [[темекі]] көп өсіріледі.
 
'''Ірі жеңіл өнеркәсібі: ''' мақта иіру, [[Тоқыма кәсібі|тоқыма]], тігін, [[аяқ киім]].
 
'''Ауыр өнеркәсібі:''' [[машина жасау]] және жөндеу механикалық зауыттары, ауыр машина жасау (АЗТМ) - домна пештері үшін жабдықтар, станоктар жасау, вагон жөндеу, аспаптар жөндеу, автомобиль зауыттары.
 
Алматы қаласында ЖЭС-сы, Іле өзенінде - Қапшағай СЭС-сы, Үлкен Алматы өзенінде -су электр стансасы жұмыс істейді.
[[File:Ханака Ахмеда Ясави, Туркестан 2007 001.jpg|thumb|right|200px|Түркістан қаласы]]
'''Шымкент ''' - Қазақстанның көне қалаларының бірі, б.з.д. II ғасырда салынған. <ref>http://massaget.kz/layfstayl/alemtanu/Qazaqstanym/1076/ </ref>
711 883 тұрғыны бар (2015).
 
'''Негізгі мамандануы: '''
Ірі [[Шымкент қорғасын зауыты|қорғасын зауыты]], химия-фармацевтика, прокат, жабдықтар зауыты.
 
'''Жеңіл өнеркәсібі:'''
мақта тазартатын, май сығатын, мақта-мата комбинаты, ауыл шаруашылығы шикізаттарын ұқсататын зауыттар.
 
'''Тамақ өнеркәсібі: ''' ет, жемістер консервілеу, май шайқау.
 
'''Түркістан''' – Орта Азия мен Қазақстандағы ең көне қалалардың бірі.<ref>http://turakimat.gov.kz/index.php/kz/bas-bet/12-material-aza/29-t-rkistan-alasyny-ys-asha-tarikhy </ref>
204,6 мың адам тұрады (2013) <ref>Түркістан қаласы бойынша қысқаша негізгі мәлімет. Оңтүстік Қазақстан облысы Әкімдігінің ресми сайты (19 қыркүйек 2013).</ref>
[[File:Taraz image1.jpg|thumb|right|200px|Тараз қаласы]]
'''Негізгі мамандануы: '''
[[мақта]] тазартатын, май шайқайтын зауыты, [[алебастр]] зауыты, жөндеу- механика және мал азықтық антибиотиктер зауыты.
 
'''Тараз ''' -1856 Қырғыз тауларының солтүстігіне қарай тау жағындағы жазықта, Талас өзенінің сол жақ жағалауында құрылған.<ref> http://taraz.zhambyl.kz/?action=contents&page=95&lan=kaz</ref>
350 300 мың тұрғыны бар (2013).<ref>http://realkz.com/page.php?lang=1&page_id=310</ref>- облыс орталығы.
 
'''Өнеркәсібі:'''
[[Фосфориттер|фосфорит]] өндіру, химия өнеркәсібі ([[минералды тыңайтқыш]] шығарады), тамақ және жеңіл өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы шикізаттарын ұқсататын зауыттар. Шақпақ қант шығаратын зауыты бар.
[[File:Qyzylorda station.jpg|thumb|right|200px|Қызылорда қаласы]]
'''Талдықорған ''' 162 440 тұрғыны бар (2015).
 
'''Негізгі мамандануы:'''
[[Құрылыс материалдары]] өнеркәсібі, электротехникалық машина жасау орталығы, аккумулятор зауыты. Ауыл шаруашылық шикізаттарын ұқсату зауыттары, жеміс консерві зауыты, тігін және жиһаз фабрикалары, қант зауыттары.
 
'''Қызылорда ''' -Қызылорда облысының әкімшілік, экономикалық және мәдени орталығы. [[Сырдария ]] өзенінің оң жағалауында орналасқан. 268 930 тұрғыны бар (2015).
 
'''Негізгі мамандануы:'''
негізінен [[Жеңіл өнеркәсіп|жеңіл және тамақ өнеркәсібінің]] салалары: күріш тазарту, былғары, сыра зауыттары, ет және сүт комбинаттары, аяқ киім фабрикалары.
 
=== Шығыс Қазақстан экономикалық ауданы ===
'''Географиялық орны: '''
Шығыс Қазақстан экономикалық ауданы Қазақстанның шығысында. Солтүстігінде [[Ресей]]мен, шығысында [[Қытай Халық Республикасы|Қытаймен]], солтүстік батысында [[Павлодар облысы|Павлодар]], батысында [[Қарағанды облысы|Қарағанды]], оңтүстігінде [[Алматы облысы]]мен шектеседі.
Аумағы ең кіші экономикалық аудан. Жалпы ауданы 283,2 мың км<sup>2</sup>.
 
'''Құрамы: '''
14 аудан, 9 қала, 24 қала тектес елді мекен бар.
Қазақстан халқының 11%-ы тұрады.
 
'''Халқы: '''1455,4 мың адам, 1 км-қа 6,3 адамнан келеді.
Қала халқы - 60%.
 
'''Табиғи байлықтары:'''
Кен қазбалары [[қорғасын]], [[мырыш]], [[мыс]] және т.б. [[түсті металдар]]. Риддер, Зырян, Малеевка, Белоусовка т.б. кен орындары.
Қалба жотасы мен Оңтүстік Алтай: [[қалайы]]-[[вольфрам]], ванадий кендері, [[құрылыс материалдары]], [[әктас]], [[гипс]], [[ас тұзы]].
Шығыс Қазақстанның экономикасы түсті металлургия өндіріс циклі жетекші рөл атқарады.
[[File:Akimat oskemen.jpg|thumb|right|200px|Өскемен қаласы]]
'''Негізгі мамандануы:'''
Шығыс Қазақстан экономикасында ауыр өнеркәсіп аграрлық өнеркәсіптік кешенмен ұштасқан. [[Қорғасын]]-[[мырыш]], [[титан]]-[[магний]], [[мыс]], [[алтын]], [[күміс]] өнеркәсіптері, [[титан]], [[магний]] өндіру, [[машина жасау]], [[ағаш өңдеу]], тамақ және [[жеңіл өнеркәсіп]]тері бар.
 
Аграрлық өнеркәсіп кешенінде [[мал шаруашылығы]] жетекші рөл атқарады. [[Ертіс]], [[Үлбі өзені|Үлбі]], [[Бұқтырма өзені|Бұқтырма]], [[Нарын өзені|Нарын]] өзендері жайылмасында суармалы шалғындар, пішендіктер көп. Мал шаруашылығының негізгі саласы етті, жүнді қой шаруашылығы, етті, сүтті, [[Ірі қара шаруашылығы|ірі-қара]] өсіру, Алтай бөктері мен оңтүстік Тарбағатайда [[омарта]] шаруашылығы, [[Марал шаруашылығы|марал өсіру]], [[қой шаруашылығы]] дамыған. Марал мүйізінен бағалы дәрілік шикізат алынады.
Шығыс Қазақстанның егіншілігінде [[астық шаруашылығы]], [[күнбағыс]], [[картоп]] пен [[көкөніс]] өсіру басым.
 
Шығыс Қазақстан экономикалық ауданында төрт өнеркәсіп торабы бар:
# Өскемен өнеркәсіп торабы.[[File:Semey State University.JPG|thumb|right|200px|Семей қаласы]]
# Лениногор-Зырян өнеркәсіп торабы.
# Семей өнеркәсіп торабы.
# Аягөз өнеркәсіп торабы.
 
Басқа аудандардан ерекшелігі:
# Арзан су электр энергиясына бай.
# Түсті, [[полиметалл]] өнеркәсібі жақсы дамыған.
# [[Алтын]], [[күміс]]ке бай.
# [[Марал]], [[омарта]], жібек, орман шаруашылықтары жақсы дамыған.
 
'''Ірі қалалары:'''
'''Өскемен''' - Қазақстанның батыс-шығыс бөлігінде [[Ертіс]], [[Үлбі өзені|Үлбі]] өзендерінің сағасында орналасқан.<ref> http://samiyly4wiforum.forum.com.kz/viewtopic.php?id=50</ref> 328 608 тұрғыны бар (2015).
 
'''Негізгі мамандануы:'''
[[түсті металлургия]]ның орталығы; [[қорғасын]], [[мырыш]], [[алтын]], [[күміс]], [[кадмий]], [[теллур]], калий тыңайтқыштары.
 
'''Риддер''' - Қазақстанның солтүстік шығысында, Иванов жотасының баурайында, тауаралық ойпатта теңіз деңгейінен 700-900 метр биіктікте орналасқан.<ref> http://visiteast.kz/kk/category/41</ref> 58 062 тұрғыны бар (2015).
Риддер қаласы [[түсті металлургия]] кәсіпорындарының алғашқылары.
 
'''Негізгі мамандануы:'''
[[қорғасын]], [[мырыш]], [[Сирек металдар|сирек кездесетін металдар]] өндіру ([[Полиметалл кені|полиметалл кен орыны]] бар).
* Жеңіл өнеркәсібі - [[Тоқыма кәсібі|тоқыма]].
* Тамақ өнеркәсібі - ет комбинаты.
 
'''Семей'''. Семейдің негізі 1718 жылы қаланды.<ref> http://www.qazaq.kz/?p=621</ref> 339 361 тұрғыны бар (2015).
* Жеңіл өнеркәсібі: [[жүн өңдеу]], шұға комбинаты, аяқ-киім фабрикасы.
* Тамақ өнеркэсібі: ет комбинаты, [[сүт]], [[күнбағыс]] майын өндіру.
* Металл өнеркәсібі: [[Білдек|станоктар]], [[Кабель|электр кабелі]], [[арматура]], [[құрал-саймандар]].
* Машина жасау: шетел автомобильдері шығарыла бастады. «Азия-авто».
 
=== Батыс Қазақстан экономикалық ауданы ===
Республиканың қиыр батысында орналасқан. Солтүстігі мен солтүстік батысында [[Ресей]]мен, батысында [[Каспий теңізі]]мен, оңтүстігінде [[Түрікменстан]]мен, оңтүстік шығысында [[Өзбекстан]]мен, ал мемлекет ішінде, шығысында [[Қостанай облысы|Қостанай]], [[Қарағанды облысы|Қарағанды]], [[Қызылорда облысы|Қызылорда]] облыстарымен және [[Арал теңізі]]мен шектеседі.
 
'''Кұрамы:'''
Батыс Қазақстан облысы -[[Орал]], Атырау облысы -[[Атырау]], Ақтөбе облысы –[[Ақтөбе]], Маңғыстау облысы -[[Ақтау]]. Аумағы: 736,1 мың км2.
 
'''Халқы:''' 2 640,5 мың адам. 1 км - 2,9 адамнан келеді. Қазақстан халқының 12,8% тұрады. Ауданның солтүстігінде, [[Жайық]] аңғарында халық тығыз қоныстанған. Қала халқы - 50%. Республикадағы қазақтар басым тұратын аймақ.
 
[[File:Abulkhair Khan Prospect 2.jpg|200px|thumb|right|Ақтөбе қаласы]]
'''Табиғи байлықтары: '''
Кен байлықтарының 50-ден астам түрі кездеседі. Олардың ең ірілері: [[Каспий маңы ойпаты]] мен [[Маңғыстау түбегі]]ндегі мұнай мен газ, Ақтөбе ауданындағы, Мұғалжар тауларындағы [[хром]], [[никель]], [[темір]], [[марганец]], [[көмір]], [[фосфориттер]], [[мұнай]], [[мыс]] және т.б.
Құрылыс материалдарынан: [[гипс]], [[әктас]], ұлутас.
 
'''Негізгі мамандануы:'''
Батыс Қазақстан экономикасында мұнай-газ химиясы және балық ұқсату өндірістері жетекші орын алады. Сонымен қатар: кен химиясы, [[электрметаллургия]], [[Аграрлық-өнеркәсіптік кешен|аграрлық өнеркәсіп кешені]] біршама дамыған.
Батыс Қазақстан мұнай-газ-химия циклі Ембі алабы мен Маңғыстау түбегіндегі мұнай мен ілеспе газды өндіруді, [[Жаңаөзен]] мен теңіздегі газ өңдеу өнеркәсібін камтыды. [[Атырау]] мен [[Ақтөбе]] мұнай жабдықтарын, [[Ақтау]]да пластмасса шығарады.
Батыс Қазақстандағы балық ұқсату өндірісі солтүстік Каспийде шоғырланған ([[бекіре]] балығын аулау).
 
Кен химиясы: [[фосфориттер]], [[натрий]], [[бром]], [[магний]] тұздарын, [[минералды тыңайтқыш]]тар, улы химикаттар, ферроқорытпалар өндіру.
 
Батыс Қазақстан экономикалық ауданында төрт өнеркәсіп торабы бар:
# Атырау-Ембі өнеркәсіп торабы.
[[File:Atyrau rivers.jpg|200px|thumb|right| Атырау қаласы]]
# Ақтөбе өнеркәсіп торабы.
# Ақтау өнеркэсіп торабы.
# Орал өнеркәсіп торабы.
 
Басқа аудандардан ерекшелігі:
# [[Тұщы су]]ға тапшы (АЭС екі қызмет атқарады: а) электр энергиясын береді; ә) суды тұщыландырады).
# [[Мұнай|Қара алтынға бай]].
# [[Бекіретәрізділер|Бағалы балық ауланады]] (қызыл, қара уылдырық алынады).
 
'''Ауыл шаруашылығы: '''
[[мал шаруашылығы]] жетекші рөл атқарады: етті, жүнді еділбай тұқымды қой өсіру, етті-сүтті мал шаруашылығы, [[жылқы]], [[түйе]] өсіру қарқынды дамыған.
Егіншілік нашар дамыған. Негізгі дақылдары: жаздық бидай мен [[тары]], [[қыша]] мен [[күнбағыс]].
 
[[File:Орал вокзалы.JPG|200px|thumb|right| Орал қаласы]]
'''Ірі қалалары:'''
'''Ақтөбе''' – Елек өзенінде орналасқан, Ақтөбе облысының әкімшілік орталығы.<ref>http://maps.resurs.kz/kaz/googlemap/detail/aktubinsk </ref> 387 945 тұрғыны бар (2015).<ref>Численность населения Актюбинской области по полу в разрезе городов, районов, районных центров и поселков (экспресс-информация). Департамент статистики Актюбинской области. Проверено 6 марта 2015. </ref>
 
'''Негізгі мамандануы: '''
[[Ақтөбе ферроқорытпа зауыты|ферроқорытпа зауыты]], [[Ақтөберентген|рентген аппаратурасы зауыты]], мұнай жабдықтары, ауыл шаруашылык машиналар зауыты, тракторлар мен автомобильдерге қосалқы бөлшектер шығару зауыты, [[Ақтөбе хром қосындылары зауыты|хром қосылыстары зауыты]], электротехникалық машина жасау орталыгы.
Стабилизаторлар, [[лак]], [[бояу]], тоқыма және [[кондитер өнімдері]]н шығаратын кәсіпорындар.
 
'''Атырау ''' - облыс орталығы, Қала [[Каспий теңізі]]нің қазіргі жағасынан 40 км жерде [[Жайық]] өзенінің тармақтала біткен атырауын алып жатыр.<ref>http://visitkazakhstan.kz/kk/guide/information/4/8/ </ref>
218 226 тұрғыны бар (2015).
[[File:Aktau Light house Caspian Sea.jpg|200px|thumb|right| Ақтау қаласы]]
'''Негізгі мамандануы:'''
[[Атырау мұнай өңдеу зауыты|мұнай өңдеу]], мұнай жабдықтарын шығару, кеме жөндеу зауыттары, [[Атыраубалық|балық комбинаты]], сүт зауыттары, электр станциялары: Атырау- Каспий [[кемежай]]ы, Жайық өзеніндегі [[айлақ]] жұмыс істейді.
 
'''Орал ''' – Қазақстанның көне қаласы, Батыс Қазақстан облысының әкімшілік орталығы. Жайық өзенінің оң жағалауында орналасқан.<ref>http://visitkazakhstan.kz/kk/guide/information/7/0/160/ </ref>
278 841 тұрғыны бар (2015).
 
'''Негізгі мамандануы:'''
[[Былғары өңдеу|былғары]], пима-киіз фабрикасы, ет консерві комбинаты, [[ұн]]-[[Жарма дақылдары|жарма]] тарту, [[Кондитер өнімдері|кондитер]], фармацевтика, химия өнеркәсібі, машина жасау зауыты.
 
'''Ақтау '''- Қазақстанның өзге қалаларынан өз көшелерімен ерекшеленеді. Бұл қалада көше атаулары жоқ. Ақтау көшелері ықшам аудандармен бөлінеді. <ref>http://massaget.kz/layfstayl/bilim/zharatylystanu/478/ </ref>
182 394 тұрғыны бар (2015).
 
'''Негізгі мамандануы: '''
АЭС, [[Ақтау пластикалық масса зауыты|пластмасса]], [[Қазақ газ өңдеу зауыты|газ өңдеу зауыты]], құрылыс материалдар зауыты.
 
== Дереккөздер ==