1248
өңдеме
Түйіндемесі өңделмейді
(92.47.179.109 (талқылауы) істеген нөмір 919107 түзетуін жоққа шығарды) |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
|
[[Сурет:Fresh ayran.jpg|thumb|250px|Жаңа жасалған айран ([[Ыстамбұл]], [[Түркия]])]]
АЙРАН - пісірілген сиыр, кой, ешкі сүтінің жылы кезінде ашытқы (айран, қаймак) косып, үйытып дай- ындайтын қышқыл дэмді ақ тагам түрі. А. эрі сусын орнына да жүреді. Ыстықтау болса, сарысуланып іріп, тым салқын болса үйымай қоятындықтан, қанжылым етіп алган соң молшері бір шелек (казан) ыдыстағы сүтке шамамен оның оннан бір болігіндей үйыткыны қосып, баяу араластырып, аузын мықтап жауып, суып қалмас үшін жылылап орап таң асырады. Оны ыдыстан касықпен, ожаумен кұйып алады. Әрі сусын, эрі тамақ болғандықтан жол жүргенде торсыққа қүйып алып жүреді.
А. - Қазақстанда, Орта Азияда, Қырымда, Кавказда кең тараған тагам түрі. А.-ның ел ішінде ңатъщ айран - қой- ешкінің қою айраны, кілегей айран - сиырдың суйык айраны, цойыртпақ - сүтпен сүйылтқан А., іиалап - А.-га су косып дайындаган сусын сияқты түрлері колданылады. Қоршаган орта, климатжагдайынакарай А.-ды дайындаудыңтәсілдері әртүрлі: ыстык жерлерде А.-ды кобіне қойыртпақтап, коймалжың етіп, шалаптап, піспе етіп ішеді. Піспе деп ашып кеткен А.-ды торсыққа қүйып коп піскендіктен копіршіп, іртігі тараган айранды айтады. А.-ды да кыста қатырып сақтауга болады. А.-ның сары суын кенепке сүзіп алып, түздап, қатьщ жасап қарынга сақтайды.
А.-ды коп етіп жинап, сабаға кұйып, ашытады. Оны күбіге кұйып, пісіп май шайқайды, ягни май алады. Майы алынган соң А. қүнары аз, сүйық сусын іркітке айна- лады. Іркітті қайнатып құрт, жарма алады (толығырақ қ. Жарма; Саба nicy). А.-ның үйытқысы болмай калса, ауылдастарынан, коршілерінен «үйытқы» деп емес А. деп сүрап алатын ырым бар. Өйткені, үйытқы эр үйдің құты, берекесі саналгандықтан, тікелей аталып берілмейді (толығырақ қ. Тыііым).
Әдеб.: Фиельструп Ф.А. Молочные продукты турков-кочевников // Казаки. Сборник статей. Л., АН СССР. 1930. Вып.ХУ; Хозяйство казахов на рубеже XIX -XX веков: материалы к историко-этнографическому атласу. Алма-Ата: Наука, 1980; Қатран Д. Қазақтың дэстүрлі ас-тағам мәдениеті. Ғылыми редактор жэне алгысоз авторы Нұрсан Әлімбай. Алматы: ҚМӨҒЗИ, 2002 жэне т.б.<ref> Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі. Энциклопедия. - Алматы: DPS, 2011. - ISBN 978-601-7026-17-2 </ref>
== Дереккөздер ==
<references/>
{{wikify}}▼
{{stub}}
[[Санат:Мәдениет]]
▲{{wikify}}
[[Санат:Терминология]]
[[Санат:Сүт өнімдері]]
[[Санат:Өзбек асханасы]]
| |||