Картоп: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

[[FileСурет:Solanum tuberosum (Aardappelplant) Nicola.jpg|thumb|alt=A.|Картоп]]

'''Картоп'''<ref name="source1">“Қазақ Энциклопедиясы”, IV-том </ref>, картофель (''немісше Kartoffel''), түйнекті алқа, ақтүйнек — алқа тұқымдасына жататын көп жылдық дақыл.

* 150-ге жуық түрі белгілі.

* Отаны – Оңтүстік және Орталық Американың таулы аудандары.

* Бір жылдық дақылдық негізінен, 2 жақын түрге бөлінеді.

** Анд картобы (andіgenum) Колумбия, Эквадор, Перу, Боливия және Аргентинада өседі.

** Чили (Еуропа) Картобы (tuberosum) климаты қолайлы елдерде өседі.

* Қазақстанға [[Еуропадан]] әкелінген, республиканың барлық аймақтарында өсіріледі.

* Жарықсүйгіш, ылғалсүйгіш (әсіресе, гүлдеу және түйнектүзілу кезінде), суыққа төзімді дақыл.

*Биіктігі Биіктігі 40 – 80 см, кейде 150 см-ге дейін жетеді. Бір түпте 3 – 6 сабақ болады. Гүлі ақ, қызғылт не көкшіл күлгін түсті. Жемісі екі ұялы, көп тұқымды. Жер астындағы өркен сабағының ұшы түйнекке айналады. Топырақ темп-расы 5 – 8°С-та түйнек бүршік жара бастайды, түйнектің түзілуіне ең қолайлы темп-ра 10 – 13°С, 20°С-та түйнек түзілу процесі тоқтайды. Ал –1 – 2°С суықта жас өскіндері үсіп кетеді. Вегетациялық кезеңі 70 – 120 тәулік. Тұқымынан және түйнектен көбейеді. К. түйнегінде 23,7% құрғақ зат болады, оның ішінде: 17,5% крахмал, 0,5% қант, 1 – 2% белок, 1%-ке жуық минералды тұздар, С, В1, В2, В6, РР, К витаминдері бар. Қазақстанда картоптың 20-дан астам сорттары аудандастырылған (оның ішінде 10-ы жергілікті селекциядан шыққан), 1 га-дан орта есеппен 100 – 200 ц өнім түседі. К. тағам, мал азығы және өнеркәсіпте тех. шикізат ретінде пайдаланылады.

* Зиянкестері: [[картоп түн көбелегі]], [[колорадо қоңызы]], тағы басқа.

Оңтүстік Америкадан [[Еуропа]]ға [[1565]] жылы әкелінген. Ең алғаш Франция ханшайымы Мария-Антуанетта картопты насихаттау үшін оның гүлін шанына қыстырған екен. Бұл сәндік король сарайы қызметкерлерінің барлығына лезде мода болып, кеңінен тараған. Осыдан кейін Францияда картоп өсіру қолға алынады. Тіпті король ХVІ Людовик картопты кеңірек наихаттау мақсатында қала маңындағы өз бақшасына тек қана картоп отырғызып, оны күзетуді бұйырды. Бір қызығы: картоп ұрлаушыларды тек қана айыптап, «ұрыларды ұстамауға» міндеттейді. Бұл әрекет картоптың сол елде кең таралуына қолайлы жағдай туғызған. Картоптың отаны Чили болып саналады. 1560 жылдары Испанияға әкелінген картоп кейін Еуропа мен Азияға таралады. Ал Ресейге ол І Пертдің ұсынуы бойынша [[1765]] жылы әкелінген. Қазіргі заманда дүние жүзінің бырлық елдерінде егіледі.<ref>Шаңырақ : Үй-тұрмыстық энциклопедиясы. Алматы : Қаз.Сов.энцикл.Бас ред., 1990 ISBN 5-89800-008-9</ref>

== Өсімдік туралы ==

'''Картоп''' – алқа [[(Solanum)]] туысына жататын [[көпжылдық]] шөптесін өсімдік. Сабағы жуан, тікенексіз. Сабағының көп бөлігі топырақ астында болады. Ұзын мұртшалар шығарады (ұзындығы 15-20, кейбір түрлерінде 40-50 см). Жапырағы қою жасыл, сабақта кезектесіп орналасады. Гүлі ақ, күлгін түсті, сабақ басында шоғырланған болады, гүлі 5 күлтелі.

Картопты вегетативтік тәсілмен, картоптың түйіндері арқылы көбейтеді. Картопты бірнеше бөліктерге бөліп, 5-10 см тереңдікке егеді. Егілген түйіндер өну үшін, 15-20 &nbsp;°C температурада ұстау қажет. Ал сабағының өсуіне, жапырақтардың өсіп шығуы мен гүлдеуі үшін 16-22 &nbsp;°C температура жеткілікті. Картоп гүлдеу кезінде және түйін салу кезінде суды көп мөлшерде қажет етеді. Дегенмен, судың шамадан артық болуы да картопқа зиян. Картоптан көп өнім алу үшін, сабағын топыраққа көміп 2-3 рет түптеу қажет.

== Сілтемелер ==

* [http://www.gulstan.kz/ Гүлстан, өсімдіктер туралы сайт]

== Пайдаланылған әдебиет ==

== Суреттер ==

[[санатСанат: Мәдени өсімдіктер]]

[[санатСанат: Дәнді дақыл]]

{{Link FAGA|esde}}

[[pfl:GrumbeerplanzGrumbeere]]