Балық аулау: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш Боттың аластағаны: se:Guolásteapmi (deleted) |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
[[Сурет:Kochi fishermen.jpg|right|200px]]
Б АЛ ЫҚ АУЛАУ - тіршілік камымен немесе емдік дэру ушін балық ұстау. Мал шаруашылығымен айналысқан качақтар ертеде Б. а.-ды арнайы кэсіпке айналдырмағанымен үлкен дария мен теңіз, көл жағасындағылар карапайым іасілдермен балық аулағандығы туралы бізге жеткен чсректерде айтылады. Олар қарапайым күрал түрлерімен, шаныищымен, цармац сапу, найзамен туііреу, ілме салу, тоспа, сүзу сияқты тэсілдермен аулаған. Б. а.-ға сере, шанышқы, тартпа (шаппа) сияқты шаншып аулау қүралдарьін, қармақты пайдапанған. Сонымен катар үзын іаяққа аттың кұйрық қылын бекітіп жасаған ілмені еуға салып, балық түсуін асықпай күтіп, ілме қозғалғанда оны гартып алып үстайтын болған. Қармақтың түрі көп, соған орай қүраушы бөлшектері де сан алуан: ине қармақ, әттік, жебе, темелек, жүтпа, шортан қармақ, жалтырауьщ, топтап салган бір етек қармақ, шаппа қармақ, салма қармақ т.б. Қазақтар орыс қоныстанушыларынан ау қүрудың, көл ортасына «ыспамен» жетудің жолдарын үііренген. Балыкшылық кәсібіне үйренген қазақтар малға аііырбастап қайық сатып ала бастады. Ташкенттемір жолы жүргізілген сон Б. а. одан эрі дами түсті.
Б. а.-ға сәуір мен маусым аралығы жэне қыркүйек пен казан айының бірінші жартысы ынғайлы деп есептелген. Ііалықтың уылдырық (тары) шашар кезі су жылып, өзен іасыған маусым-шілде айларында болады. Өзендер тасып арнасынан асқан кезде, жайылма суларға да уылдырық іиашады. Бүл кезде балық ауланбайды.
Татыр бальщшылары. Н.И.Ткаченко суреті. Львович Дм.
По киргизской степи. Петроград, 1914 атты ецбектен
I іалық мәселесін арнайы зерттеген Л.С. Бергтің жазуына Караганда 1930 жылдары Аралда коктем мен күзде кұрма, I оспа аулармен, бекіре мен аққайран, сазан, торта, шортан, иікссрке, ақмарқа, жайын ауланган. Қаяз бен бекіреге ақан аулар салады. Сүзгі аулармен өзен суларынан үсак каяз, іісIІ жэне ақмарқа аулайды. Қазақтар итбалықты еті мен маііы үшін қыстыгүні аулаған.
Балық аулаудыц күрделі түрі желі қармақпен балык аулау әдісі. Желі қармақ үз. 50-60 м кендір арқанның бойына 2 м сайын 20-30 қармақ, бір жерге 40- 60 желі қатарынан жалғастырылып қүрылатып қүрылғы. Жүз елудей қармақ байланған алты кішкенс жслінің косындысын балықшылар «сүре» деп атайды. Сүрслсрдіц аралығына байлап, су түбіне тасталатын салмағы 20 кг- дай ауыртпальщ желілерді бір орында қозғалтпай үстап түрады. Су бетінде жиырма шақты қалтқыдан түратын көтергі оны батырмай көтеріп түрады. Ертедегі қарапайым желініңүз. 11-13 қүлаш, желі аралары 18 см етіп байланған, бауы қыскалау бір карыс кана кендірден жасалған. Бекіре, шоқыр, корытпа аулаудың бір эдісі - царашагырмаща кендірден желі жасап, жіптің бойына 8-10 см сайын кара қармактар байлау.
Қамыстыбасқа балық аулауга барар жолда.
Т.Қартаеваның материалдарынан
Балықты қамап аулау - судың арнасын жырып жасаған жасанды айырықтан бөгеу (царабура) жасап, айырықтың соңына тоғанша істеп, қамалған балықты аулау әдісі. Сондай-ақ иірімдегі балықты атпен, қүрал көмегімен таяз қайраңға қаумалап айдап, жондары көрініп кашқан балықты таяк, сабау, серемен соғып алады
Балықты қыстыгүні аулау - қыстыгүні балык жиналатын орынды - бальщ цазанын тауып, самал деп аталатын кұралмен мүзын ойып, «үкіжасап», жылымды су түбіне салады (Аралда оны шөгеру деп атайды). Ойылған «үкінің» біріншісінен екіншісіне карай жылымның қанатын нэрелмен (үзын сырықпен) айдап отырады. Егер кішілеу ay болса, үкі аралығын сегіз метрдей етіп ояды да, астаумен байланыстырып қойып, ауды бір ойықтан салып, екінші жағынан түскен балықтарды майлық ыдыска тогытып ала береді. Мүз ойып, аумен балық сүзіп алуды «үкі сүзу» деп атайды. Жылымды қыстыгүні мүз астына қүлақ / жетек арцанмен тартып жылжытып отырады да, мүз бетіне шығарар кезде айыр ағаш тәпекпен оның екі қанатын қосып, арасынан балық шығып кетуін бөгейді. Аудың қатқан мүзын шаулап қайтадан суга салып отырады. Жылымды тек қыста гана салып отыратын болса, алты-жеті жылга, үдайы колданса екі жыл гана колдануга жарайды.<ref> Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі. Энциклопедия. - Алматы: DPS, 2011. - ISBN 978-601-7026-17-2 </ref>
== Дереккөздер ==
<references/>
{{wikify}}▼
[[Санат:Мәдениет]]
[[Санат:Терминология]]
[[Санат: Экология]]
[[Санат: Табиғат қорғау]]
▲{{Stub}}
▲{{wikify}}
[[da:Fiskeri]]
| |||