Әдебиеттану: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
8-жол:
[[Библиография]] — көркем әдебиеттің өзіне және әдебиет туралы ғылымға байланысты көрсеткіштер мен анықтамалар, шолулар мен сілтемелер жиынтығы. Бұл да ғылыми мақсат үшін керек. [[Әдебиет]] пен Әдебиеттану тарапындағы қандай арнаулы зерттеулер болсын, оған қажет нақты материалдардың — мәтіндер мен мәністеулердің, сын мақалалар мен зерттеу еңбектерінің бәрін библиография көрсеткіштер мен анықтамалар арқылы іздеп тауып пайдалануға болады.
Әдебиеттану ғылымының [[туу]], қалыптасу, даму тарихы тым әріде жатыр. Бүкіл әлем шеңберінде алып қарасақ, сөз өнері, оның сыры мен сипаты туралы топшылаулар, көркемдік таным мен талғамның алғашқы белгілері грек өркениетінен ондаған ғасыр бұрын көне [[Қытай|Қытайдың]] “[[Ән кітабы]]”, “[[Құбылу кітабы]]”, ежелгі Мысырдағы “[[Ағалы-інілі екеу туралы ертегі]]”, байырғы [[Вавилон]] жұртының “[[Көрмегені жоқ кісі туралы]]” дастаны немесе көне үнді халқының “[[Ригведа]]”, “[[Махабхарата]]”, “[[Рамаяна]]” жырлары тәрізді [[адам]] баласының жер бетінде тұңғыш туғызған әдеби ескерткіштерінде б.з.б. 3 — 2 мыңыншы жылдарда пайда болып, келе-келе тұрлаулы эстетикалық ұғымға көше берген. [[Эллада]] эстетикасы да бірден мектепке айналып, қауырт қалыптаса қалған жоқ. [[Грек|Гректің]] әдемілік туралы ілімі [[Пифагор]] мен пифагоршілердің (б.з.б. 6 ғ.) өнер мәнін санға, [[Геракл|Гераклиттің]] сапаға, Демокриттің мөлшерге, Сократтың өлшемге сайған аңқау аңғарымдарынан басталып, [[Платон]]ның “сәбилик” филос-сы арқылы [[Аристотель]] (б.з.б. [[384 — 322]] ж.) “[[Поэтикасына]]” келіп ұласады. Ал “[[Поэтика]]” — күллі көркемөнер туралы тұңғыш философия-эстетика трактат қана емес, өз кезіндегі әжептеуір жүйеге түскен бірден-бір әдебиет теориясы. Мұнда поэзияның тегі, мәні, [[мазмұн|мазмұны]], пішіні, әдеби шығарманың композициясы кең әрі келелі сөз болады. [[Өнер]] туындысының көп жайларын, әсіресе [[характер]], [[әрекет]], байланыс, [[шешім]], шиеленіс, [[хабар]], түйін, [[метафора]], [[гипербола]], [[фабула]], [[аналогия]] т.б. жайларын талдап-тексеруі күні бүгінге дейін өзінің маңызын жойған жоқ. Осы арада айырықша атап айтатын бір шындық: өзіміздің [[қазақ]] топырағында — ертедегі түркі халықтарының кіндік қаласы [[Отырар|Отырарда]] ([[Фараб|Фарабта]]) туып-өскен ұлы ойшыл, ғұлама ғалым Әбу Наср [[Әл-Фараби|Әл-Фараби]]әл-Фарабидің ([[870 — 950]]) [[File:Farabi.jpg|thumb| alt=A.| ''[[Әл-Фараби]]''.]]әлемдік білім мен мәдениет аспанында жарық жұлдыздай жарқ етіп, [[Аристотель]]ден кейінгі екінші ұстаз дәрежесіне көтерілуі — адам таң қалғандай ғажайып құбылыс. әл-[[Фараби Әбу-Насыр|Фараби]] — дана [[Философия|философ]] қана емес, майталман математик, үлкен дәрігер, дарынды музыкант, мықты әдебиетші болған адам. Оның “[[Музыканың ұлы кітабы]]”, “[[Поэзия канондары]]” т.б. зерттеулері — бүкіл дүние жүзінде эстетикаға қосылған айтулы үлес. әл-Фараби өзінің поэзия туралы байыптауларында Аристотельдің “[[Поэтикасын]]” талдап-түсіндіруді мақсат ете тұра оны егжей-тегжейіне дейін түгел тексеріп жатпайды; поэзияны трагедия, [[Комедия|комедия]], [[Драма|драма]], [[Эпос|эпос]], [[риторика]], [[сатира]], [[поэма]] т.б. осылар тәрізді бірнеше түрге бөледі де, әрқайсысына жеке-жеке жанрлық сипаттама береді. Мәселен, “[[Комедия — деп түсіндіреді ол, — арнаулы өлшемі бар поэтикалық жанр. Комедияда әр алуан әрсіз әрекеттер баяндалады, келеңсіз кісілер, олардың кесірлі қылықтары мен кеспірсіз мінездері сықақ етіледі]]” (әл-Фараби, “[[Логикалық трактаттар]]”, А., 1975, 535 бет). Бұл кәдімгідей қалыптасқан, көп ретте дәл және тұрлаулы теор. тұжырым. [[Батыс Еуропа|Батыс Еуропадағы]] әдеби-эстетикалық ілімнің әбден жетіліп, [[ғылым]] мен өнердің дүр сілкінген, дүрілдей дамыған тұсы — қайта өркендеу (ренессанс) дәуірі екенін [[Италия]] суретшісі [[Леонардо да Винчи]], француз философы [[Рене Декарт]], эстетигі [[Никола Буало]], ағартушысы [[Дени Дидро]] еңбектерінен көріп-білуге болады. Бұлардың қай-қайсысы болсын, шын ғылым, шыншыл өнер жолында ортағасырлық схоластикаға қарсы нағыз алыптарша алысқан өнерлілер мен білімділер. Осыдан былай қарай неміс ағартушылары [[Готхолд Лессинг пен Иоганн Гердер]] әдебиет пен өнерді ақсүйектер әулетінің ат төбеліндей аз ортасынан кең алаңға — қалың бұқара арасына алып шықты. Әдебиеттанудың ендігі дамуы [[Иммануил Кантт|Иммануил Канттың]] эстетикасына, одан әрі дүниенің түп діңгегі — абс. идея, абс. рух деп білген [[Гегель]]дің атышулы тридасына барып тіреледі. [[Ресей|Ресейдегі]] эстетикалық байыптаулардың басын сөз өнерін зерттеушілер сонау 10 ғасырдағы библиографиялық жазбалардан іздеп, кейінгі риторикалар мен пинтикаларға көшіп жүр. Бірақ біз бұл жерде бұл мәселені мұншалық егжей-тегжейлі тексеріп жатпай-ақ, әдебиет пен өнерді шын мәніндегі сипаты тұрғысынан уағыздап, сыншыл реализмнің эстетикалық принциптерін теор. жағынан айта қалғандай жарқырата ашқан орыс демократтары [[В.Г. Белинский|В.Г. Белинскийдің]], [[А.И. Герцен|А.И. Герценнің]], [[Н.Г. Чернышевский|Н.Г. Чернышевскийдің]], [[Н.А. Добролюбов|Н.А. Добролюбовтың]], [[Д.Н.Писарев|Д.Н.Писаревтің]] есімдерін атап өтеміз. Өйткені олардың эстет. ой-пікірлері тек орыс қоғамында ғана емес, бүкіл дүн. жүз. парасат әлеміндегі бір биік болып табылады. [[Қазақ]] топырағындағы төлтума қоғамдық ой, оның ішінде эстет. пікір тарихында қазақтың асқан ғалымы Ш. [[Уәлиханов
== Сыртқы сілтемелер ==
|