Казактар: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

[[Сурет:Kubanskie Kazaki.jpg|thumb|right|Кубань казактар - [[Украина]] далалардан кетеген казактар]]

 

 

18 ғасырда н 1917 жылға дейін Ресей империясында болған әскери әлеуметтік топ. 14 – 17 ғасырларда Еділ-Жайық, Дон, Солтүстік [[Кавказ]] далаларында жалданып жұмыс істеген, шекаралық аудандарда әскери қызмет (полиция және күзетші казактар) атқарған ерікті адамдар. “Казак” сөзі түркі тілінен шыққан, өз ортасынан бөлініп шыққан қашқын, ерікті адам деген ұғымды білдіреді. 14 – 15 ғасырларда Алтын Орда ыдырағаннан кейін бөлініп шыққан ұлыстар өзара үздіксіз соғыс жүргізді. Осы соғыстардан жекелеген адамдар Дон, Еділ-Жайық өзендері бойындағы далаларға қашып барып, топтасып өмір сүре бастады. Алғашқы Казактартар осы адамдар болатын. Олар негізінен түркі тектес тайпалардан шыққандар еді. 15 – 16 ғасырларда Шығыс Еуропада бір орталыққа бағынған Ресей және Поляк-Литва мемлекеттері құрылып, әлеум. езгі қатты күшейді. Крепостнойлық (басыбайлы) тәуелділіктен қашқан орыс-украин шаруалары жаппай жоғарыдағы Қиян Далаға қаша бастады. Қашқындардың көбейгені сонша, олар енді өздерінің әскери ұйымдарын құруға кірісті. Сөйтіп, 16 ғасырдың бас кезінде [[Дон]], [[Еділ]], Днепр (черкестер), [[Гребен]], [[Жайық]] Казактары құрылды. 16 ғасырдың ортасында Запорожье және Терек К-тары пайда болды. Казактартардың бір бөлігі Ресей және Польша-Литва мемлекеттеріне қалалар мен шекарадағы күзет бекеттерін қорғауға жалданды. [[Ресей]] мемлекетіне қызметке тұрғандар есебінен 16 ғасырдың 2-жартысында Сібір К-тары жасақталды. Украин Казактартары 17 ғасырдың бас кезінен бастап Польша үкіметі мен католик шіркеуі езгісіне қарсы бас көтерді. Көтеріліс, әсіресе, 1648 – 54 жылы Б.Хмельницкий тұсында қатты күшейді. 18 ғасырдың орта тұсында Украинаның Казактартар билеген шығыс бөлігі Ресейге қосылды. Казактартардың негізгі кәсібі аң аулау, балық аулау, мал шаруашылығы болды. Егіншілік оларда кейін, шамамен 17 ғасырдың 2-жартысында пайда болды. 16 – 17 ғасырларда Казактардың негізгі табыс көзі жорықтар кезінде тонаудан түскен табыстар мен үкіметтің шекара күзеті үшін беретін жалақылары болды. 16 ғасырдың аяқ кезінен бастап күшейіп алған Ресей империясы Казактартарды ауыздықтау орнына, оларды жаңа жерлерді жаулап алу үшін пайдалана бастады. [[Патша]] өкіметі Казактартарды жалдау арқылы өздеріне оңтүстікте Қиян Даланы (Дикое поле) және шығыста Сібірді толығымен бағындырды (қ. Ермак). 17 ғасырда Ресей империясы Сібір мен Қиыр шығысты одан әрі игеру үшін Казактардан С.И. Дежнев, В.Д. Полярков, Е.П. Хабаров, т.б. басқарған арнайы экспедициялар ұйымдастырды. Бірте-бірте 18 ғасырдан бастап Казактар Ресейдегі айрықша әскери құрылымға айналды. 19 ғасырдың бас кезінен бастап Казактардың жоғарғы тобы (старейшина – ақсақалдар) дворяндармен теңестірілді. 16 – 17 ғасырларда Казактардың әскери-әкімшілік, сот, сыртқы саясат жүйелері біршама тәуелсіз саясат жүргізді (рада, круг, т.б.). Бірақ, 18 ғасырдан бастап патша үкіметі оларды орталыққа толық бағындырды. 17 – 18 ғасырларда Казактардың орталыққа бағынғысы келмеген бөліктері аса ірі көтерілістер (С.Разин, К.Булавин, Е.Пугачев көтерілістері, т.б.) ұйымдастырды. 18 ғасырдың бас кезінен бастап Казактар әскерлері құрылды. Е.Пугачев көтерілісі талқандалғаннан кейін Жайық Казактарның атауы Орал Казактары деп өзгертілді, Запорожье Казактар қауымдастығы жойылды, барлық Казактар әскерлері Ресейдің әскери мекемелеріне бағындырылды. 1827 жылдан бастап бүкіл Казактар әскерлерінің атаманы болып тақ мұрагері тағайындалды. 20 ғасырдың бас кезінде Ресейде 11 казак әскерлері болды (Дон, Кубань, Терек, Астрахан, Орал, Орынбор, Жетісу, Сібір, Забайкал, Амур, Уссурий). 1917 жылы Енисей казак әскерлері құрылды. Казактар әскерлері Ресейдің Бас штабына бағындырылды. Әрбір Казактар әскерлерінің өз наказной (тағайындалған) атаманы болды. Станицалар мен хуторлардағы атамандар жиналыстарда (сход) сайланды. 18-ге толған әрбір казак 20 жыл әскери қызмет атқаруға әрі ол өз бөліміне әскери формасымен, қару-жарағымен, мініс атымен келуге міндетті болды. Казактар Ресейдің барлық соғыстарына белсене араласты және бейбіт уақытта полицейлік қызмет атқарды. Олар, әсіресе, шет аймақтардағы ұлт-азаттық қозғалыстарын басу кезінде ерекше қатыгездіктермен көзге түсті. Қазан төңкерісінен кейін Казактартар Кеңес үкіметіне қатты қарсылық көрсетті. Ақ гвардияшылар әскерлері (Л.Корнилов, А.Колчак, А.Деникин, т.б.), негізінен, Казактардан жасақталды. Дегенмен Қызыл Армия қатарында болған Казактарда көп болды. (С.Буденный, Б.Думенко, Ф.Миронов, т.б.) 1920 жылы 25 наурызда Кеңес үкіметі К-дың әскери құрылымдар құруына тыйым салды. <br/>