Грейт-Смоки-Маунтинс (ұлттық саябақ): Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
124-жол:
Жаппай қоныс аудару, глобализация және технология дамуы саналы не кездейсоқ жануарлардың, өсімдіктердің және басқа организмдердің әлемнің бір аймағынан екінші аймағына көшірілуіне әкелді. Дегенмен, олардың көбісі жаңа қоршаған ортаға бейімделе алды. Олардың кейбіреуі отанында агрессиялық өмір сүру жағдайларына үйреніп, жергілікті түрлерді ығыстырып немесе олардың иммунитеттері жоқ болғандықтан ауруларға шалдықтырған.
[[Сурет:Wild Boar rubbing.jpg|thumb|right|upright|250px|[[Евразия|Евразиядан]] алып келінген [[қабан|қабандар]] жергілікті флора мен фаунаға зиян келтіреді]]▼
* Ботаниктер саябақта қоныстанған 380 бөгде өсімдіктерді біледі, олардың 35-і жергілікті флораға қауіп көрсетеді. Олардың ішінде ең агрессивті түрлері : пуэрария, ленкорандық альбиция, дәрілі чесночник, азиаттық шөп ''[[Microstegium vimineum]]'', көп түсті итмұрын, Маака бөріжидегі, жапондық бөріжидек (''Lonicera japonica''), жапондық спирея және чертополох (''Carduus nutans'')<ref name="InvasivePlants">{{cite web|url=http://www.nps.gov/grsm/naturescience/non-natives.htm|title=Great Smoky Mountains National Park - Non-native Invasive Plants|publisher=Служба национальных парков США|lang=en|accessdate=2011-11-18|archiveurl=http://www.webcitation.org/64FrVeoCH|archivedate=2011-12-28}}</ref>.
* XX ғасырдың басында [[Солтүстік Америка|Солтүстік Америкаға]] ағашпен бірге азиялық грибок паразитті эндотияны (''Endothia parasitica'') алып келді, ол талшында "қабық рагын" тудырады. 1920 жылдарда ол Грейт-Смоки-Маунтинске де жетті, сол кезде саябақ өсіидігінің үштен бірін америкалық талшын құраған, талшындар кішкентай аламандардан бастап үлкен қара аюларға дейін алуан түрді жануарларға қорек берген{{sfn|Brewer, Jenkins|1998|p=113}}. Ауру тез таралып, зарарлы талшындар 2—10 жылдан кейін өлді.<ref>{{cite web|url=http://www.acf.org/pdfs/news/2009/4-April/Great_Smoky_Mountains_National_Park_Examiner.pdf|title=American Chestnut tree: mourning the gentle giant of the Smoky Mountains|author=Jackson, Wendy.|publisher=The American chestnut foundation|accessdate=2011-11-19|archiveurl=http://www.webcitation.org/64FraTN3w|archivedate=2011-12-28}}</ref>, солай 1950 жылы саябақ аумағында тірі ағаш қалмады десе де болады{{sfn|Brewer, Jenkins|1998|p=113}}. Қазіргі кезде талшынның жалғаз жас бұтағы сирек кездеседі, бірақ ол да бірнеше жылдан кейін дертке шалдығады. Паразитпен келешекте күресу үшін, саябақ жұмысшылары вирус штаммын іздестіруде.<ref name="Chestnutblight">{{cite web|url=http://www.nps.gov/grsm/naturescience/dff10-chestnut.htm|title=Great Smoky Mountains National Park - Chestnut blight and the good virus|publisher=Служба национальных парков США|lang=en|accessdate=2011-11-18|archiveurl=http://www.webcitation.org/64Frf2VBR|archivedate=2011-12-28}}</ref>.
* 1912 жылы американдық бизнесмен Джордж Мур (''George Moore'') саябақтын онтүстігінен 20 км қашықтықта өзіне және клиенттеріне
әр түрлі жануарларды алып келді. Бұл жерлер үшін экзотикалық болып табылатын қабандар жергілікті жағдайға жақсы бейімделіп XX ғасырдың ортасында саябақ аумағында өмір сүре бастады. Қабандардың жем іздем жер қопаруы саябақ экологиясына негативті әсер тигізді, атап өйткенде жабайы гүлдер өндірісінде. 1977 жылдан бастап АҚШ-та бұл жануарларды ату туралы программа қабылданды. Жағдай тек 1980 жылдарда ғана тұрақтандырылды{{sfn|Brewer, Jenkins|1998|p=114}}.
▲[[Сурет:Wild Boar rubbing.jpg|thumb|right|upright|250px|[[Евразия|Евразиядан]] алып келінген [[қабан|қабандар]] жергілікті флора мен фаунаға зиян келтіреді]]
* [[1963 жылы]] саябақта еуропалық [[бунақдене]] ''Adelges piceae'' табылды, ол [[майқарағай|майқарағайдың]] кейбір түрлерінде кездесіп, паразиттік тіршілік етеді. Жорық нәтижесінде жотаның үстіндегі және шетіндегі Фразер майқарағайының 95-99 % өлді. Саябақ жұмысшылары бір кезде инсектицидты ерітінді шашып, ағаштардың жаралануын кішкене тоқтатқан, бірақ 1992 қаражат жетіспегені үшін, жұмыстарын тоқтатуға мәжбүр болады{{sfn|Brewer, Jenkins|1998|p=114}}.
* Солтүтік жарты шардың жылы және таяз су қоймаларына тән диатомды балдыр түрі ''Didymosphenia geminata'', кейінгі жылдары өзінің өмір сүру ареалын кенейту тенденциясына ұрынған, ол жаңа жерлерге балық аулау құралдар арқылы жетеді. Бұл организм судағы қойтастарға орналасып, жуандығы 20 см мақта құсаған масса құрайды. Балдырлармен ластанған бет су ағындарын шектейді, солай жергілікті су өсімдіктерін ығыстырады, веснянка және басқа бунақденелердің балаңқұрттардың өмір сүруге қажетті жағдайларын жояды. Балдыр саябақтың аумағына әлі кірген жоқ, бірақ жақын жатқан Теннессидің көптеген су қоймаларында байқалды.<ref name="BioInvasive">{{cite web|url=http://www.nps.gov/grsm/naturescience/dff409-biological.htm|title=Great Smoky Mountains National Park - Biological threats|publisher=Служба национальных парков США|lang=en|accessdate=2011-11-18|archiveurl=http://www.webcitation.org/64Frjpsjm|archivedate=2011-12-28}}</ref>.
* [[Жаңа Зеландия|Жаңазеландиялық]] тұщы сулық ұлу ''Potamopyrgus antipodarum'' алғаш рет Солтүстік Америкада 1980 жылдардың ортасында тіркелді - басында батыста, кейін АҚШ-тың шығыс [[Штат|штаттарында]]<ref>{{cite web|url=http://fl.biology.usgs.gov/Nonindigenous_Species/New_Zealand_Mudsnail/new_zealand_mudsnail.html|title=New Zealand Mudsnail Potamopyrgus antipodarum|author=Benson, Amy.|publisher=Southeast Ecological Science Center, U.S. Geological Survey|accessdate=2011-11-18|archiveurl=http://www.webcitation.org/64Frmx93F|archivedate=2011-12-28}}</ref>. Ұлының орташа ұзындығы 5 мм болғанымен<ref>{{статья|автор=Levri, E. P.; Kelly, A. A.; Love, E.|заглавие=The invasive New Zealand mud snail (Potamopyrgus antipodarum) in Lake Erie.|издание=Journal of Great Lakes Research|год=2007|выпуск=33|pages=1—6}}</ref>, оның тұқымдылығы бір шаршы метрге жарты миллиондай дарақ шоғырлануына алып келеді. Олар жергілікті [[Моллюскалар|моллюсктер]] мен [[Бунақденелілер класы|бунақденелердең]] және олармен бірге [[Балықтар|балықтардың]] тез мерт болуының себебі болып келеді<ref name="BioInvasive" />.▼
* [[Миксозомоз]] — бахтах және тағы басқа балықтың албырт түрлерінің тепе-тендік органдарын және шеміршек талшығын зақымдайтын ауру. Ауру қоздырғышы болып ''Myxobolus cerebralis'' шырышты споралы паразиті болып табылады, АҚШ территориясына 1956 жылы улнған балықпен бірге келді<ref>{{статья|автор=Bergersen, E. P.; Anderson, D. E.|заглавие=The distribution and spread of Myxobolus cerebralis in the United States.|издание=Fisheries|год=1997|volume=22, issue 8|pages=6—7}}</ref>. Ауру балықтың 90 % дейін қырылуына алып келеді<ref>{{статья|автор=Tennyson, J; Anacker, T.; Higgins, S.|заглавие=Scientific breakthrough helps combat trout disease. U.S. Fish and Wildlife Service Whirling Disease Foundation News Release|ссылка=http://www.fws.gov/mountain-prairie/pressrel/97-01.HTM|издание=U.S. Fish and Wildlife Service Whirling Disease Foundation|год=1997}}</ref> және кейбір жағдайларда дербес түрлердің жоғалып кетуіне септес болды. Саябақ әкімшілігі споровиктің саябақ су қоймаларына жақындатпау үшін профилактикалық жұмыстарын жүргідезі.<ref name="BioInvasive" />.
▲басында батыста, кейін АҚШ-тың шығыс [[Штат|штаттарында]]<ref>{{cite web|url=http://fl.biology.usgs.gov/Nonindigenous_Species/New_Zealand_Mudsnail/new_zealand_mudsnail.html|title=New Zealand Mudsnail Potamopyrgus antipodarum|author=Benson, Amy.|publisher=Southeast Ecological Science Center, U.S. Geological Survey|accessdate=2011-11-18|archiveurl=http://www.webcitation.org/64Frmx93F|archivedate=2011-12-28}}</ref>. Ұлының орташа ұзындығы 5 мм болғанымен<ref>{{статья|автор=Levri, E. P.; Kelly, A. A.; Love, E.|заглавие=The invasive New Zealand mud snail (Potamopyrgus antipodarum) in Lake Erie.|издание=Journal of Great Lakes Research|год=2007|выпуск=33|pages=1—6}}</ref>, оның тұқымдылығы бір шаршы метрге жарты миллиондай дарақ шоғырлануына алып келеді. Олар жергілікті [[Моллюскалар|моллюсктер]] мен [[Бунақденелілер класы|бунақденелердең]] және олармен бірге [[Балықтар|балықтардың]] тез мерт болуының себебі болып келеді<ref name="BioInvasive" />.
== Дереккөздер ==
| |||