Қоңыр көмір: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Қоңыр көмір'''<ref name="source1">Қазақ энциклопедиясы</ref> – пайдалы қазынды. <br />

Геологиялық жасы, құрамы, жанғыштығы жөнінен [[шымтезек]] пен тас [[көмір]] аралығынан орын алады. [[Шымтезек|Шымтезектен]]тен тығыздығының жоғарылығымен, ал тас [[Көмір|көмірденкөмір]]ден түрлі реңді қоңыр, қоңырқай түстерімен ажыратылады. [[Ауа|Ауада]]да ұсақ бөлшектерге үгілетін қоңыр көмір гумин қышқылды, [[су]] тартқыш және ылғалы мол келеді. Жанатын [[Масса|массасындамасса]]сында [[көміртек]] 55 – 78%, [[сутек]] 4 – 6,5%, [[оттек]] 15 – 30%, т.б. шайыр 5 – 20%, ұшпа заттар болады, 5400 – 7400 ккал/кг жылу бөле жанады. <br />

Генетикалық белгілеріне қарай қоңыр көмір тығыз және борпылдақ (лигниттер) болып бөлінеді. Өнеркәсіптік жіктемеде табиғи ылғалдылығы бойынша қоңыр көмір 1Б, 2Б, 3Б сатыларына бөлінеді. Сыртқы белгілері бойынша қоңыр көмір [[жер]] сияқты қопсымалы және тығыз түрлерге ажыратылады. Сыну коэффициенті 1,60 – 1,72 аралығында, органикалық [[Масса|массасыныңмасса]]сының меншікті салмағы 1,34 – 1,60. Спирт-бензол экстрактының өнімділігі 3 – 20%, бастапқы шайыр шығымы 5 – 20%. Гумин қышқылының мөлшері 60%-ға дейін ауытқиды, кейде одан да асады. Қоңыр көмңрдің адсорбция шамасы жоғары және [[газ]] сыйымдылығы мол. Қоңыр көмір генетикалық топтарға, кластарға және петрограф типтерге бөлінеді. қазба көмірлердің көмірлену дәрежесі тұрғысынан жүйеленген тізбегінің ең бастапқы, яғни шымтезек пен тас көмір аралығындағы мүшесі; көмірлену дәрежесі нөлге тең, алайда шымтезектерден біршама каттылығымен ерекшеленеді; қоңыр немесе қоңырқай реңді қара түстерге боялған. Көмірлердің халықаралық жүйесіне сәйкес, Қ.к. мен тас көмірдің аралығындағы шекара оның ылғалды күлсіз массасының жану жылуы 5700 ккал/кг шамасында болуына сәйкес келеді деп есептеледі; Қоңыр көмірлердің орташа жану жылуы 6500—7200 ккал/кг қоңыр көмір әр түрлі геологиялық кезеңдерде қалыптасқан. [[Қазақстан]] аумағында негізінен юра кезеңінің қоңыр көмір алаптары мен кен орындары (Майкөбен, [[Торғай]], [[Қарағанды]], [[Ленгер]], [[Боралдай]], т.б.) көп. <ref> ҚазакҚазақ тілі терминдерінің салалык ғылыми түсіндірме сөздігі: Қ 17