Досмұхамбет би: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш {{Суретсіз мақала}} үлгісін үстедім |
BolatbekBot (талқылау | үлесі) ш wikify, replaced: Қазак → Қазақ using AWB |
||
3-жол:
Осылайша Дос бидің елден-елге атағы жайылып, беделі [[асып]] дәуірлеп тұрған кезде Ташкентке ұлық би болып Тұрсын Мұқамед келеді. Өзінен билігі, беделі асып тұрғанды кім жақсы көрсін. [[Тұрсын хан]] алғашқыда Дос бимен келісіп істеп жүріп, кейін оның [[ақыл]] кеңесін салғырт тыңдайтынды шығарады. Екінші жағынан Дос биді [[Есім хан]] да ерекше ұнатып, оның ел билеудегі билік-шешімдерін үнемі мақұлдап, жақтайтын-ды. Осыны сезе бастаған Тұрсын хан енді Дос биге қастандық ойлайды.
Бір жолы Тұрсын хан Ташкент шаһарындағы [[ғимарат]], [[мешіт]], [[медресе]]лерді,[[
:- Тақсыр, салық мөлшері бұрынғы күйінше қалсын, өсірмеңіз? - дейді. Бұған Тұрсын хан:
:- Менің билігіме қарсы келетін сен кім едің? Айттым бй, орындайсың! - деп ақырады. Дос би мен Тұрсын хан арасындағы бас араздық, дау-жанжал осыдан басталады.
Тағы бірде түтін салығы, егістік жерден бау-бақшадан түсегін өнімнен жиналатын салықтың шектен тыс өсірілгеніне Дос би [[қарсылық]] білдіріп, оның жарлығын орындамай қояды. Міне, осыдан барып Тұрсын ханның өшпенділігі өрши түседі. Тұрсын [[қазақ]] ханы Есімге барып шағынады. Есім хан да халықтың жол-жосығын зерек білетін, ел қамын ойлайтын, барынша [[әділ]] сөйлейтін беделі зор [[хан]] болатын. Тұрсын мен Дос би арасындағы бұл араздықты өзінің өзге би-шешендерімен ақылдаса келіп, [[көпшілік]] талқысына салуды ұйғарған. Халық шешімі Дос биді жақтап шыққан. Осыған байланысты енді Есім хан Дос пен Тұрсынды өзара келісімге келтіріп татуластырады. Көпшілік алдында Тұрсын кешірім сұраған болып, Достың колын алып достык ниетін білдіреді. Бұрыннан іш пыстаны ішінде жүрген, әбден өшіккен, күншіл Тұрсынның бұл [[достық]] [[ниет]]і ұзаққа бармайды. Ол енді Досқа [[қастандық]],[[
Есім хан бірде шығыс Түркістан жаққа жорыққа аттанып, ел билігін уақытша Тұрсынға тапсырып кетеді. Осы сәтті пайдаланып Тұрсын ерекше жасақты Шымған тауы қойнауындағы Дос би ауылын шабуға аттандырады.
19-жол:
Қаршы ұрпағы Бұхара облысында Сары, Шарғы, Ақбура ұрпақтары Ташкент қаласын және оның маңындағы Шыршық, Бозсу, Шорабазар, Тойтөбе, Қойлык, Зеңгіата өңірлерін жайлап, сонда қоныс тепті. Бұлардың - Райымбек, Жолымбек, Айт, Жолымбет, Қарқара әулиеттері 1743 жылы Шымкент облысы жерінде Ақсу, Арыс, Көмеш, Машат, өзендері аңғарына көшіп келіп орнықты.
[[Дос]] бидің кіші әйелі Айша [[қырғыз]] биі Бейсенөлінің қызы еді. Ертеде ағасы Әліқұл батыр Ташкентке келген [[сапар]]ында екі елдің арасындағы [[мал]] дауына байланысты [[айтыс-тартыс]]қа араласады. Дау қатты шиеленісіп кетеді де, кінөгерлердің дем берушісі Тұрсын екендігі анықталады. Оған Тұрсын хан ашу көтеріп, қырғыз батырын зынданға тастайды. Араға Дос би кірісіп, Есім ханның [[ықпал]]ымен Өліқұл батырды зынданнан алып шыққан екен. Қиын кездегі Дос бидің бұл көмегіне ерекше [[риза]] болып, Өліқұл қарындасы Айшаны оған қосады. "Сүйелтіп [[күн]] көретін [[сүйек
Таудағы [[жұмбақ]] қырғын [[оқиға]]сын бастан кешкен [[адам]]ның бірі - осы [[Айша ханым]]. [[Түн
Айша екіқабат еді. Тым болмаса іштегі күнәден [[пәк]] [[нәресте]]ні аман сақтау үшін жандалбасамен жүгіріп барып, төңкерілген тай [[қазан]]ның астына кіріп жасырынады. Әлден [[уақыт]]та айналаны барлап, қазан астынан шығып, өзінің отау үйіне кіргенде, ауыр ыңыранып, хал үстінде [[көз]]і жұмулы, қиналып шалқалап жатқан Дос биді көреді. Желкеден тиген ауыр соққы Дос биді қапылыста талдырып құлатқан еді. Қарақұстан қатты тиген соққыдан адам бірден тіл тартпай өліп те кетеді. Бірақ Дос би тірі жатқанымен жағдайы ауыр еді. Қатты соққыдан [[омыртқа]] жұлынына [[зақым]] жеткенін мына жарық [[дүние]]ге деген [[үміт]] отының сөне бастағынан Дос би сезгендей болады. Еңіреп отырған Айшаны қасына шақырып алып: "Менің халім ауыр, енді дәрмен де, пәрмен де болмайды. Сен төркініңе тарт. Сонда босанғаның жөн. Іштегі бейкүнә нәресте жарық дүниеге тірі келсін" деп біраз демігіп, әлсіреп қалады. Аздап тыныс алып, күш жинап, ол мына сөздерді қосты. "Көп кідірме, мұнда саған кауіпті. Бұл Тұрсын ханның ісі. Сенен тілегім сол, [[ұл]] тапсаң, есімін Әліқұл қоюды ұмытпа. Қырғыздың жас батыры Әліқұл менің досым, Бейсенәлі бидің үлкен ұлы, сенің өз ағаң. Осыны есте сақта" Бұл аманатты Дос би қиналып жатып әрең айтты. Тан атып, күн шығар алдында ол мәңгілікке көз жұмды".
Дос бидің бұл аманатын Айша орындайды. Ол Шымыр еліне жегіп, аман- есен босанады. Туган үлының атын Әліқұл қояды. Сол Әліқұл өсе келе [[саяткер]], [[ер]] [[жігіт]] болып ер жетеді. Үйленіп, жайланып өз алдына бір [[ауыл]] болып кетеді. Әліқұлдан тарайтын Бараншы, Данияр, Ақсақда, Алыбай, Толыбай [[ұрпақ]]тары кейін үйлі-баранды үбірлі-шүбірлі бірқауым [[ел]] болып кетеді. Дос биден тарайтын бұл [[үрім-бұтақ]]тар Шымыр руының бір тармағы Шілмембет болып аталады.
Дос бидің ғұмырнамасы, [[халық]]қа тигізген [[қайырымдылық]] шапағаты, кезінде айтқан [[билік]], [[алғырлық]], [[шешендік]] [[ақыл]] кеңестері және үрім-бұтақтары жөніндегі [[өлең-жыр]], [[аңыз-естелік]] хиқаялар ел арасына көп таралған. Оның бір қатары [[кітап]] шежіре болып та жазылған. Бір ғана молла Аққұс Сатыбалдыұлының (1806-1897) Дос би туралы жазып қалдырған шежіре кітабынан талай мәліметтер алуға болады.<ref>Даланың дара ділмарлары.-Алматы: ЖШС "
==Пайдаланған әдебиет==
<references/>
{{stub}}▼
{{wikify}}
{{Суретсіз мақала}}
[[Санат:Тұлғалар]]
▲{{stub}}
| |||