Күкірт: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш wikify, replaced: Қазак → Қазақ using AWB
1-жол:
[[Сурет:Sulfur.jpg|thumb|[[Күкірт таза күйінде]]|right|400px]]
'''Күкірт'''({{lang-en|Sulfur}}), S – элементтердің периодтық жүйесінің VІ тобындағы химиялық элемент; ат. н. 16, ат. м. 32,06. Тұрақты 4 изотопы бар. Сондай-ақ жасанды жолмен алынған 6 изотопы белгілі. Күкірттің жер қыртысындағы салмақ мөлшері 0,05%, [[теңіз]] суында 0,08 – 0,09%. Күкірт біздің заманымыздан 2000 жыл бұрын белгілі болған. Қалыпты жағдайда күкірт сары түсті, [[Бейметалдар|бейметалл]]. Табиғатта бос күйінде (саф К.) және сульфидті (мыс., пирит, галенит, антимонит, т.б.), сульфатты ([[гипс]], ангидрит, барит, мирабилит, т.б.), т.б. [[Минерал|минералдарминерал]]дар түрінде кездеседі. Күкірттің бірнеше кристалдық түрлері белгілі, оның ішіндегі орнықтылары ромбылық α-күкірт және моноклинді β-күкірт. Күкірттің тығыздығы 2,07 г/см3 (α-түрі) және 1,96 г/см3 (β-түрі), балқу t 112,8°С, қайнау t 444,6°С, жылу өткізгіштігі 0,208 Вт/(м·град). К. суда ерімейді, бензолда жақсы ериді, қыздырғанда молекуласындағы атом саны бірте-бірте кемиді: S8→ S6→ S4→ S2 соңында 2000°С-тан жоғары қыздырғанда К. буында жеке [[Атом|атомдаратом]]дар пайда болады. Салқындатқанда осы процесс кері айналып полимерлену құбылысы жүреді. К. қосылыстарында –2-ден +6-ға дейін тотығу дәрежелерін көрсетеді. [[Азот]], [[йод]], [[алтын]], платина және инертті газдардан басқа элементтердің бәрімен әрекеттеседі. К. металдармен реакцияда болғанда өте көп жылу бөлініп шығады. Оттекпен бірнеше оксид түзеді. К. саф К., полиметалдық кендер, газ және мұнайды тазалау кезінде олардан қосымша өнім ретінде алынады. К. негізінен химия өнеркәсібінде күкірт қышқылын алу үшін пайдаланылады, сондай-ақ қағаз, резина, сіріңке жасауда, тоқыма өнеркәсібінде мата ағартуға, дәрі-дәрмек, косметик. препараттар дайындауда, [[Пластмассалар|пластмасса]], қопарғыш заттар, тыңайтқыш, улы химикаттар алуда кеңінен қолданылады.
 
 
==Периодттық жүйедегі орны==
[[Сурет:Burning-sulfur.png|Күкірттің жануы|thumb|right]]
Күкірт III периодтың, VI топтың негізгі топшасының элементі, реттік нөмірі 16. Олай болса ядро заряды +16, протон саны 16, нейтроны да 16; электрондарының жалпы саны 16.<br>
 
Электрондық құрылысы. Осы электрондар үш электрондық қабаттарда бөлініп орналасады, күкірттің электрондық формуласы:
<big>1''s''<sup>2</sup>2''s''<sup>2</sup>2''p''<sup>6</sup>3''s''<sup>2</sup>3''s''<sup>4</sup></big><br>
 
Күкірт II, IV, VI - валентті бола алады, ал тотығу дәрежелері -2,0, +4, +6 болып келеді.
Line 16 ⟶ 15:
 
==Табиғатта таралуы. Күкірттің табиғи қосылыстары==
Балқаш, Шығыс ҚазакстанҚазақстан облысында сульфидтер (<big>ZnS, PbS, FeS<sub>2</sub></big>, т.б.) күйінде болса, сульфаттары <big>(CaS0<sub>4</sub> • 2Н<sub>2</sub>0</big> - ғаныш (гипс), <big>Na<sub>2</sub>S0<sub>4</sub> • • 10Н<sub>2</sub>0</big> - мирабилит, <big>FeS0<sub>4</sub> • 7Н<sub>2</sub>0</big> - темір купоросы) т. б. болады. Күкірт қосылыстары мұнайда және тас көмірде де кездеседі.<br>
Бос күйіндегі күкіртті тау жыныстарынан балқыту арқылы алады.
 
Line 25 ⟶ 24:
Сульфид минералдардың тотығуынан пайда болатын күкірт кендері көбінесе сульфид кендерінің үстіңгі қабатында болады. Бұл жағдайда пайда болатын күкірттің реакциясын мынадай түрде көрсетейік.
 
RS + Fe<sub>2</sub>(SО<sub>4</sub>) <sub>3</sub> = 2FeS0 <sub>4</sub> + RS0<sub>4</sub> + S. <ref name="ReferenceA"> Кристаллография, минералогия, петрография. Бұл кітап Абай атындағы Қазақтың мемлекеттік педагогты институтының, география факультетінде оқылған лекциялардың негізінде жазылды, 1990. ISBN 2—9—3 254—69</ref>
 
==Қолданылуы==
Line 37 ⟶ 36:
Италияда, Сицилияда бар. Техас және Луизиана штаттарындағы (АҚШ) күкірт кендері тау жыныстарының жарығында кездеседі.
Вулкандық күкірт кендері Италияда, Жанонияда, Чилиде»
т. б. жерлерде бар.<ref name="ReferenceA"/>
т. б. жерлерде бар.<ref> Кристаллография, минералогия, петрография. Бұл кітап Абай атындағы Қазақтың мемлекеттік педагогты институтының, география факультетінде оқылған лекциялардың негізінде жазылды, 1990. ISBN 2—9—3 254—69</ref>
==Пайдаланылған әдебиет==
<references/>
 
{{Менделеевтін периодтык кестесі}}
 
{{Chem-stub}}
{{wikify}}
 
Line 48 ⟶ 47:
[[Санат:Химиялық элементтер]]
[[Санат:Халькогендер]]
 
 
{{Chem-stub}}
 
{{Link FA|fa}}
{{Link FA|sr}}
 
[[af:Swawel]]
[[am:ድኝ]]
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Күкірт» бетінен алынған