Сахабалар: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Сахабалар''' немесе ([[араб тілі|араб.]] '''الصحابة''' көпше түрінде, жеке түрі '''صحابي'''‎ — дос, жолдас) — арабшадағы схб түбірінен туындаған көпше тұрдегі есім сөз, жекеше түрі -сахаби, Мұхаммед пайғамбардың серіктеріне берілген атақ. Сахаба (етістігі) серік, жолдас, дос болу және сұхбаттасу деген мағынаны білдіреді. <ref name="ReferenceA">Ибн Манзур, Лисануль Араб, Каир. 2400-1, схб. </ref> Мейлі аз, мейлі көп болсын, сұхбаттасқан адамға осы есім беріледі.

Терминдік мағынасына келсек, С. Мұхаммед пайғамбарды көрген, аз уақыт болса да оның сұхбатын тыңдап, иман келтірген және дүниеден иманды өткен «сахабаға» жатады. <ref>Ибн Манзур, Лисануль Араб, Каир. 2400-1, схб. <name="ReferenceA"/ref>

* Ер кісілерден — [[Әбу Бәкір]]

Пайғамбарымызға Пайғамбарлық келгеннен кейін ең алғаш иман келтіріп, бүкіл қиындықтарға қарамастан Аллаһ пен Расулдың қауіпке толы жолында ешнәрседен тайынбағандар. Ақиқат дінінің дәстүрталаптары бойынша өмір сүре білу үшін Меккенің алынуынан бұрын Меккеден Мединеге туған жер, бала-шаға, шаруакәсіптерін Аллаһ үшін тастап кешкен әзиз жандар. Олар - Исламның кең таралуы жолында үлкен қызмет атқарыл, өшпес із қалдырған, Аллаһтың ризашылығына және [[Пайғамбар|Пайғамбарымыздың]]ымыздың (с.а.у.) сүйіспеншілігіне ие болған ардақтылар. [[Мекке]] азат етілгеннен кейін һижрет ету біржолата тыйылса да, алғашқы муһажирлердің даңқтары, мәртебелері мәңгі сақталып қалды. Муһажирлік дәреже - ең жоғарғы дәрежелердің бірі болды. <ref>Саңлақ сахабалар. Алау Әділбаев. Алматы-2010ж. 14-бет. </ref>

Ансардың сөздік мағынасы - жәрдем ету. Терминдік мағынасы - Ислам діншіл дәстүрлері бойынша өмір сүріп, оны таратуға Меккеден Мединеге кешкен Пайғамбар мен муһажирлерді ыстық ықылас пен құшақ жайып, құрақ ұшып қарсы алған, оларды өздерінің күйбең тіршіліктерінен де жоғары қойып, барын солармен бөлісіп, кодынан келген жәрдемдерін аямай, муһажирлермен бауыр болып, бауырлары үшін қилы-қилы қиындықтарға төзуге - ризашылыгын білдірген сахабалар. Олар өмірлерінің соңына дейін Ислам жолында қызмет етті. Ансарлардың көмегінің арқасында муһажирлер мұқтаждықты білмеді, бір-біріне жәрдемдесулері мен жанқиярлықтарының дәнекерлігімен Ислам мейлінше құрылып, аз уақыттың ішінде һәм рухани, һәм материалдық жағынан басқа мемлекеттерді басып озды. Ансардың жасаған жақсылықтары Құранда ерекше аталып, олар жайлы: «Міне, нағыз құтылушылар осылар», - делінген. <ref> Хашр сүресі, 9 аят </ref> Ансардың дәрежелерін Аллаһтың Елшісі (с.а.у.) былай бағалап, аңғартқан: ''«һижрет болмағанда мен ансардың қатарынан табылар едім. Барлық адамдар бір жолға, ансар да басқа жолға түссе, мен ансардың жолымен жүрер едім. Аллаһым, ансарды, балалары мен олардың ұрпақтарын да қорғай гөр»''. <ref>Бұхари, Сахахи, Бейрут, манақибуль ансар. 1,2. Муслим, Сахих. Бейрут, зекет 132-141. </ref>

Муһажирлердің көшуі және ансардың оларға жәрдем етіп, қолдауының нәтижесінде Аллаһ Расулы (с.а.у) Мединеге кешті. Осылайша Медине [[Ислам]] төңкерісінің орнығуы мен таралуының орталығына айналды. Ислам шуағын тарату өрт. болған бұл қала ''«Медине мунаууара» (нұрлы қала)'' деп аталды. <ref>В.Йылдыз, Хидает йылдызлары, Измир, 2002, 4-5 </ref>

Пайғамбардың білім бұлағынан сусындаған бұл сахабалар жан-жаққа мұғалім етіп жіберілді. Олар Исламның шынайы рухын басқа руларға, мемлекеттерге көркем түрде уағыздау арқылы жеткізді. Өмірлерін ақиқатты паш етуге арнаған ақиық сахабалар тек уағыздаумен ғана шектеліп қалған жоқ, керекті кезінде қаруларын асынып, қасиетті соғыстарға да қатысты. <ref name="ReferenceB">Саңлақ сахабалар. Алау Әділбаев. Алматы-2010ж. 16-бет. </ref>

Олардың арасынан ең көп хадис риуаят еткен Әбу Һурайра, сонымен қатар Бәрә ибн Малик, Абдуллаһ ибн Үнәйс сынды ғалым, тақуа сахабалар шықты. Құран кәрімнің және хадис шәріптердің жатталып, мағыналарының кейінгілерге дұрыс жетуінде бүкіл қиындықтарға төзе білген, білімге құштар жанқияр суффа асхабы табандылықтарының орны ерекше. <ref>Саңлақ сахабалар. Алау Әділбаев. Алматы-2010ж. 16-бет. <name="ReferenceB"/ref>

Аз уақыт болсын [[Пайғамбар|Пайғамбарымызды]]ымызды (с.а.у.) көзі көріп, иман еткен адам «сахаба» деп аталғанымен Ислам дінінің кең тарап, қанат жаюы жолында танытқан ерен ерліктері мен жанқиярлығы жағынан дәрежелері әртүрлі С-лар бар. Дін жолындағы бүкіл соғыстарға немесе кейбіреулеріне қатысулары, Аллаһ [[Расул|Расулымен]]ымен (с.а.у.) бірге мүшріктерден жапа шегіп, олардан азап көрулері, малмүліктерін, бала-шағалары мен үй-жайын тастап, басқа мемлекетке көшуге мәжбүр болуы, сол сияқты дін жолында шейіт болуы тұрғысынан алғанда, олардың арасындағы сахабалар дәрежелерінің әртүрлі болуы табиғилық. С-лардың арасындағы бұл дәреже айырмашылығын хадис ғалымы Хаким ан-Нисабури былайша көрсетеді:<ref>Саңлақ сахабалар. Алау Әділбаев. Алматы-2010ж. 18-бет.</ref>

# Хулафа-ур Рашидин (Әділетті 4 халифа: Әбу Бәкір, Омар, Ос.ман, Әлгі) және солармен бірге алғаш иман келтіргендер. Бұлардың ішінде көздерінің тірісінде жәннатпен сүйіншіленген он сахаба (әл-ашарат-ул мубашшарату) және олардан кейінгі 6 кісі.

#Дар-уль Аркам асхабы. Бұлар - Омар ибн Хаттабтан бұрын иман келтіріп, мұсылман болғандықтарын жасырын ұстап, Аркам ибн Әбул-Аркамның үйінде жиналғандар.

#Мұсылман болғандықтары үшін Меккеде зорлық көріп, лажсыз Эфиопияға һижрет (көш) жасағандар.

#«Бірінші Ақаба сертіне» қатысып, Пайғамбарымызды (с.а.у.) көрген, Оған иман келтірген және серт беріп, қол алысқан ансардың алғашқылары.

# «Екінші Ақаба сертінде» Пайғамбарымызбен (с.а.у.) кездесіп, өмірінің соңдарына дейін оны қорғап-қолдауға сөз берген мұсылмандар. Олардың көпшілігі ансар еді.

# Пайғамбарымыз (с.а.у.) Мединеге жетпес бұрын Құбаға келгенінде, Оған (с.а.у.) келіп қосылған алғашқы муһажирлер.

# Бәдір шайқасына қатысқандар.

# Бәдір шайқасы мен Худайбиия оқиғаларының тұсында һижрет жасағандар.

# Ридуан сертіне қатысқандар. Худайбиияда ағаштың астында Пайғамбарымызға ант бергендер. Құранда олар жайлы: «Шынында Аллаһ ағаш астында саған серт берген мүминдерге разы болды» делінсе, Пайғамбарымыз «сендер бүгін жер бетіндегі ең қайырлы жандарсыңдар»,- деген.

# Худайбиия келісімі мен Меккенің алынуы арасындағы уақытта һижрет еткен сахабалар. Бұлардың арасында Халид ибн Уәлид, Амр ибн Ас және Әбу һурәйра сияқты белгілі Сахабалар бар.

# Мекке алынған кезде және одан кейін мұсылман болғандар.

# Пайғамбарымызды Меккенің алынуы кезінде және қоштасу қажылығында көрген жас балалар. <ref>Хаким, Мағрифату улумуль хадис, 22-24.</ref>

Пайғамбарымыз көз жұмған кезде өмір сүрген Сахабалардың жалпы саны жайлы нақты мәлімет жоқ десек те, Ислам тарихына байланысты жазылған классик, кейбір еңбектерде жүз мың сахабаның болғандығы айтылған.<ref name="ReferenceC">Саңлақ сахабалар. Алау Әділбаев. Алматы-2010ж. 20-бет.</ref>

Мысалы, қоштасу қажылығына 40 мың, Тэбук жорығына 70 мың С-ның қатысқандығы жайлы Ислам тарихын байланысты шығармаларда мәліметтер бар. Имам Шафи'и Пайғамбарымызды (с.а.у.) көріп, Одан хадис риуаят еткен сахаба санының 60 мың болғандығын айтады. Меккенің алынуынан бұрын қайтыс болған сахабалардан өзге, Меккенің алынуы кезінде сахабалар алыс жақтарға тарап кеткендіктен олардың есімдерінің көбі кейінгі ұрпаққа жетпеген. Сахаба есімдерін шығармасында ең көп көрсеткен ғалым - ибн Хажар. Ол «Исаба» атты еңбегінде 11 783 сахабаның атын атайды. <ref>И.Атасой, М,Паксу, Сахабилер ансиклопедиси, Иени Асия, Стамбул. 1993, 1;19</ref>

|colspan="7" align="center" bgcolor="#FFA500" | '''Сахабалар жайында жазылған негізгі шығармалар''' <ref> Саңлақ сахабалар. Алау Әділбаев. Алматы-2010ж. 20-бет.<name="ReferenceC"/ref>

"Мұхаммед Аллаһтың пайғамбары. Онымен бiрге болған (момын)дар кәпiрлерге қатаң, өз араларында (момындармен) болса, рахым-мейiрiмдi. Оларды әрдайым Аллаһтан кеңшiлiк-мәрхамат және разылық тiлеп бас иiп, сәжде етiп жатқан халдерін көресiз. Олардың беттерiнде сәжде iзiнен (қалған) белгiлерi бар. Мiне, осы (яғни, кәпiрлерге қатаң болу, момындарға мейiрiмдiлiк көрсету және көп намаз оқып бас иiп-сәжде ету) олардың Таураттағы мысалдары (яғни, Тауратта да Аллаһ тағала момындарды, мiне, осындай сипаттармен сипаттаған). Олардың Iнжiлдегi мысалдары болса, дәл бiр бұтақтар шығарып, қуатқа кiрген соң, жуандап, өз денесiнде тiк тұрған, диқандарды таңдандырған өсiмдiкке ұқсайды. (Момындардың әуел-баста әлсiз азшылық болып, кейiн бiрте-бiрте көбейiп, күшке толып кетулерi Iнжiлде, жоғарыда айтылғандай өсiмдiкке ұқсатылды) олар арқылы кәпiрлердi ызаландыру үшiн, Аллаһ (момындардан) иман келтiрiп, игi амалдар iстегендерге жарылқау және ұлы сауап-сый уәде еткен". <ref>Құран кәрім, Фатх сүресі, 29-аят.</ref>.

"Иман келтірген, һижрат қылған және Аллаһтың жолында күрескендер және (мүһажірлерге) үй-жай беріп, жәрдем қылғандар, міне, солар шындығында момындар болып, олар үшін жарылқау мен ұлы несібе бар". <ref>Құран кәрім, Әнфал сүресі, 74-аят.</ref>.

"Мұһажир және ансарлардың бірінші, алғашқылары және оларға игі амалдармен ергендер (болса) Аллаһ олардан разы болды және олар да Одан (Аллаһтан) разы болды. Және (Аллаһ) олар үшін астарынан өзендер ағып тұратын, олар мәңгі (тұрақты) қалатын жәннаттарды әзірлеп қойды. Міне, осы-ұлы бақыт". <ref>Құран кәрім, Тәубе сүресі, 100-аят.</ref>.

"Менің сахабаларымды жамандап сөз айтпаңыздар. Егер сіздерден біріңіздің Ухут тауындай алтыны болып, оны тұтастай Аллаһ жолында бағыштаса, бұл олардың бір уыстық бағыштарына, тіпті оның жартысына да тең келмейді". <ref> Бұхари, Фадаилус сахаба, 5; Муслим, Фадаилус сахаба, 221. </ref>

"Адамдардың ең жақсылары менің ғасырымда өмір сүрген сахабалар, содан кейін олардан кейін келген (яғни табиғиндер), содан кейін де олардан кейін келгендер (табаға табиғиндер)... <ref> Бұхари, Фадаилус сахаба, 5; Муслим, Фадаилус сахаба, 221. </ref>

"Сахабаларым көктегі жұлдыздар секілді. Қайсысына ерсеңіз де тура жолды табасыз". <ref> Ажлуни, Кашфул хафа, Бейрут, 1351, 1:132. </ref>

Сахабалар ғасыры Ислам тарихында «асрус-са'адат» (алтын ғасыр) деп аталады. Себебі, олар тек өздерінің ғана емес, барша Ислам үмбетінің бақыты үшін жан аянбай күресті. Өмірде адамдар арасындағы, қара халық пен басқарушылардың, әр түрлі дін өкілдерімен қарым-қатынаста ("өзі толық болып, көршісі аш жатқан бізден емес", "бір адамның көңілін қалдыру, Қағбаны жыққанмен тең, зыммиге (мұсылмандардың басқаруын өз еркімен қабылдаған, бірақ мұсылман болмаған өзге діндегі) зәбір көрсетсе, маған зәбір көрсеткендей", "Аллаһтың алдында бүкіл адамдар тең" (ұлтына, жынысына, түсіне, қоғамдық жағдайына қарамастан) яғни, қоғамдық өмірдің барлық саласында Исламның басты ұстанымдарын жасампаз дәстүрге айналдырған сахабалар тарихта теңдесіз із қалдырды. <ref> Саңлақ сахабалар. Алау Әділбаев. Алматы-2010ж. 26-бет. </ref>

Олар Мұхаммед пайғамбардан естіген, көргендерінің бәрін халыққа жеткізу үшін көп еңбек сіңірді. Сахабалардың арасында аяқтыға жол, ауыздыға сөз бермес шешен, ділмәр кісілер де бар болатын. Осыған қарамастан олар Мұхаммед пайғамбар сөйлегенде, зейін қойып тыңдап, айтқанына мойынсұнатындықтары соншалық "оның құзырында басымызға құс қонақтағандай сас сақтық танытып, әрбір сөзіне мұқият ден қоятынбыз"<ref> Бұхари, Жихад, 37; Абу Дауіт, Сунан. Ихйяус суннатин набауия, Тыбб, 1.</ref>-дейді олар.<ref> Саңлақ сахабалар. Алау Әділбаев. Алматы-2010ж. 26-бет. </ref>

Көзі тірісінде Жәннәтпен сүйіншіленген осы он кісіден бөлек басқалар да бар. Алайда есімдері бірге аталған сахабалар осылар. Аттары аталмаған басқа сахабалар жәннатқа кірмейді деген сөз емес. Өйткені сахабаларға Аллаһ тағала разы екендігін білдіретін Құранда көптеген аяттар бар. <ref> Қараңыз: Мәидә, 119; Тәубе 110; Фатх, 118; Мужәдәлә, 22; Бәййінә, 8</ref>

===Ашарату мубашшара<ref> Саңлақ сахабалар. Алау Әділбаев. Алматы-2010ж. 31-бет. </ref> - сүйіншіленген он===

# Саид ибн Зәйд <ref> name="Хадис">Хадис</ref> <ref>رواه الترمذي في سننه عن عبد الرحمن بن عوف، رقم: 3680.</ref> <ref>رواه ابن حجر العسقلاني في كتابه تخريج مشكاة المصابيح، عن عبد الرحمن بن عوف، ج5، ص436.</ref> <ref>رواه السيوطي في كتابه الجامع الصغير، رقم: 73، عن عبد الرحمن بن عوف و سعيد بن زيد، وقال عنه: صحيح.</ref> <ref>رواه أحمد بن حنبل في مسنده عن عبد الرحمن بن عوف، ج3، ص136، وصححه أحمد شاكر.</ref> <ref>رواه النسائي في كتابه سنن النسائي|السنن الكبرى عن عبد الرحمن بن عوف و سعيد بن زيد، رقم:8193، و8194.</ref>

|colspan="7" align="center" bgcolor="#A2C3EF" | '''Жәннатпен сүйншіленген он сахабаның туылған, қайтыс болған жылдары''' <ref> [http://en.wikipedia.org/wiki/Hadith_of_the_ten_promised_paradise Ағылшын википедиясыУикипедиясы]</ref>

Көзі тірісінде жәннәтпен сүйіншіленген Ашрату мубашшара сахабаларынан бөлек басқада сахабалар болған. Алайда есімдері бірге аталған сахабалар Ашрату мубашшара сахабалары. Аттары аталмаған басқа сахабалар жәннатқа кірмейді деген сөз емес. Өйткені сахабаларға Аллаһ тағала разы екендігін білдіретін Құранда көптеген аяттар бар. <ref> Қараңыз: Мәидә, 119; Тәубе 110; Фатх, 118; Мужәдәлә, 22; Бәййінә, 8</ref>. Демек, Аллаһ тағала разы болған құлдарын Жәннатқа кіргізері сөзсіз.

Тірі кездерінде жәннаттық деп сүйіншіленген басқа сахабалар<ref name="Араб Уикипедиясы">[http://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%A8%D8%B4%D8%B1%D9%88%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%86%D8%A9_%D9%85%D9%86_%D8%BA%D9%8A%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B4%D8%B1%D8%A9 Араб википедиясыУикипедиясы]</ref>

# Амр ибн әл-Жамух

# Жағфар ибн Әби Талиб (Жағфар әл-Таййар)

# Әл-Ұсайрим Амр ибн Сәбит

# Ұкаша ибн Мухсин әл-Әсәди

Әл-Ұсайрим Амр ибн Сәбит, (Арабша: الأصيرم عمرو بن ثابت) - Ұсайрим Ислам дінін қабылдап6 Қаталия шайқасына қатысады. Шайқаста Ұсайрим шейіт болып, намаз оқи алмай кетеді. Себебі күн шыққан соң иман келтіріп, мұсылман болған Ұсайрим, бесін намазының уақытына дейін жете алмай жан береді. <ref>[http://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%A8%D8%B4%D8%B1%D9%88%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%86%D8%A9_%D9%85%D9%86_%D8%BA%D9%8A%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B4%D8%B1%D8%A9 name="Араб википедиясы]<Уикипедиясы"/ref>

Мұхаммед пайғамбар хадисінде былай деген: "Аллаһ сахабаларымды пайғамбарлардан өзге бүкіл адамдардан абзал етті. Әсіресе, мына төрт кісіні: Әбу Бәкір, Омар, Осман және Әлиді қайырлы етті" <ref> name="Хадис <"/ref>.

'''Әділетті халифалардың ел басқарған жылдары-Христиан жыл санағы бойынша''' <ref> [http://en.wikipedia.org/wiki/Rashidun Ағылшын википедиясыУикипедиясы] </ref>

|+ '''Әділетті халифалар - һижри жыл санағы бойынша''' <ref>[http://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AE%D9%84%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%A7%D8%B4%D8%AF%D9%8A%D9%86 Арабша википедияУикипедия]</ref>

Мұхаммед пайғамбар тұсында өмірін Құран мен хадис үйренуге арнаған, діни мәселелерді шешуде үлкен беделге ие ерекше сахабалар болды. Олар халыққа Құран аяттарын пайғамбардан үйренгендеріндей түсіндіріп, діни үкімдер шығарып, бұқараның руханиятына ықпал етіп отырған. Мұхаммед пайғамбар олардың көбісін халыққа Ислам дінін үйрету үшін жан-жаққа мұғалім етіп жіберген. Бұлардың алғашқысы әділетті төрт халифа. Олардан кейінгі сахабалар өз араларындағы ерекшеліктеріне қарай бірнеше топқа бөлінеді. <ref> Саңлақ сахабалар. Алау Әділбаев. Алматы-2010ж. 251-бет. </ref>

Бұлар Құран кәрімді ең жақсы білген, керемет оқыған әрі жатқа білген сахабалар. Олар өмірлерінің, уақыттарының көпшілігін Құран үйретуге арнағандар. Олардың арасындағы мәшһүрлері мыналар<ref> Саңлақ сахабалар. Алау Әділбаев. Алматы-2010ж. 251-бет. </ref>:

# Әбу Мұса әл-Әшғари

Әйелдерден<ref> Саңлақ сахабалар. Алау Әділбаев. Алматы-2010ж. 251-бет. </ref>:

Бұл топтағылар Мұхаммед пайғамбардан естігендерін жаттап , оның іс-әрекетін қаз-қалпында басқаларға жеткізуді өздерінің басты парызы деп білген сахабалар. Олар Мұхаммед пайғамбардың бірде-бір сөзінің із-түзсіз жоғалып кетпеуіне аса ұқыптылық көрсетіп, кейінгілерге жеткізу үшін барлық күштерін салған. Ең көп хадис риуаят еткен (мыңнан аса) сахабаларға терминологияда "муксируун" делінеді. Олар мыналар:<ref> Саңлақ сахабалар. Алау Әділбаев. Алматы-2010ж. 252-бет. </ref>

Хадис риуаят еткен сахабалармен қоса діни мәселелер бойынша пәтуалар айтқан сахабалар да көп болған. Олардың ең алғашқылары - әділетті төрт халифа. Пәтуалары Ислам тарихына байланысты шығармаларда көрсетілген сахабалардың кейбірі мыналар:<ref> Саңлақ сахабалар. Алау Әділбаев. Алматы-2010ж. 252-бет. </ref>

Сахабалардың арасында 200-ге жуық, басқа бір риуаят бойынша 300-ге жуық Абдуллаһ есімді сахаба болған деседі. Бұлардың арасында діни мәселе төңірегінде аттары әйгілі 4 абдуллаһ бар. Оларға терминологияда төрт Абдуллаһ мағынасын білдіретін "абадила арбаға" делінеді. Мұхаммед пайғамбар дүниеден озған соң, көптеген мәселенің шешімі жайында Ислам ғалымдары осы төрт сахабаның көзқарастарына көбірек жүгінген. Олардың бір мәселе төңірегінде төртеуінің де бірдей келісімге келуіне "қаулул Абадила" (төрт Абдуллаһтың келіскен пікірлер) термині қолданылады. Ол 4 сахабаның есімдері мыналар:<ref> Саңлақ сахабалар. Алау Әділбаев. Алматы-2010ж. 253-бет. </ref>

[[Зәйд ибн Хариса]] ұлты [[Йемен]]дік. Кәлб руынан шыққан және христиан жыл санағы бойынша шамамен 575, басқа дерек бойынша 588<ref> [http://en.wikipedia.org/wiki/Zayd_ibn_Harithah Ағылшын википедиясыУикипедиясы]</ref> жылы дүниеге келген. Толық есімі Зәйд ибн Хариса ибн Сураһил әл-Кәлби. Сахабалардың арасында Хазірет Пайғамбардың (с.а.у.) сүйіспеншілігіне бөленгендігі себепті әл-Хубб және ұлының есіміне сәйкес Әбу Усама деп те атала беретін. Әкесінің есімі Хариса, ал шешесі Суғда бинти Сағлаба. <ref> [http://www.nurotau.kz/?p=1611 Нұр Отау сайты] </ref>

Бұдан кейін ол мұсылмандарға имам болып, он жеті рет намаз оқытты. Тіпті бір таң намазында пайғамбарға имамдық ету бақытына да ие болды. <ref> Саңлақ сахабалар. Алау Әділбаев. Алматы-2010ж. 51-бет. </ref>

# Муғауийа,

# Зүбайр ибн әл-Аууам,

# Зәйд ибн Сәбит. <ref> [http://www.muftyat.kz/index.php?newsid=4021 Құранның жинақталу және сақталу тарихы, Абдуссамад Махат] </ref>

[[Құран Кәрім]] [[Мұхаммед]]ке уахи арқылы түскен. [[Уахи]] сөзі - жасырын сөйлесу, сыбырлау, айту, сөйлеу, ишара ету деген мағыналарға келеді<ref> Иман негіздері. Смайыл Сейтбеков. 286 бет.</ref>. Уахи – Аллаһ тағаланың адамдарға білдіретін илаһи әмірі, жарлығы мен тыйым салуы және басқа да барлық хабарларын Жебірейіл періште арқылы яки бізге беймәлім жолмен тікелей пайғамбарларына жеткізуі <ref>Қасиетті Құран. ӘБСАТТАР ҚАЖЫ ДЕРБІСӘЛІ, Алматы: «Ислам мәдениеті мен білімін қолдау қоры», 2010, 6 бет</ref>. [[Аллаһ]] Тағала [[пайғамбар]]-елшілеріне кез‑келген қалаған құбылысты не оқиғаны уахи арқылы білдіреді. Уахидің қандай болатындығы мен қалай әсер ететіндігі беймәлім, ол Аллаһ пен пайғамбар арасындағы сырлы сөйлесу халі. Осы уахи етілген Құран аттарын жазыа отыратын хатшы сахабалар болған. <ref> Иман негіздері. Смайыл Сейтбеков. 286 бет.</ref>

# [[Зәйд ибн Сәбит]],

# [[Муаз ибн Жәбәл]],

# [[Үбәй ибн Кағб]],

# [[Әбу Зәйд]],

# [[Әду Дарда]],

# [[Абдуллаһ ибн Мәсғуд]],

Мұхаммед пайғамбар өз сөзінде былай деген: “Құранды мына төртеуінен үйреніңдер:<ref> Бухари, тәжриди сарих тержумеси, 2, 353-354. </ref>

# Үбәй ибн Кәғб,

# Муаз ибн Жәбәл

Ибн Омардың айтуы бойынша, Мұхаммед пайғамбардың екі азаншысы болған. Оның бірі – Біләл әл-Хабаши, екіншісі – Абдуллаһ ибн Умми Мактум. <ref> Қалижан қажы ЗАҢҚОЕВ, «Ислам және өркениет», №30 (174), 21-31-қазан, 2009 ж. </ref>

Тектілік жағынан хазіреті Фатима. Өз дәуірінде ілімі жағынан кемел, діни қызметтерімен пайғамбардың үйреткенін тарату жолында [[Айша]] ана өзі бір бөлек төбелік танытқан. <ref> Саңлақ сахабалар. Алау Әділбаев. Алматы-2010ж. 291-бет. </ref>

# Хорасанда: Бурайда <ref> [http://ar.wikipedia.org/wiki/صحابة Араб википедиясыУикипедиясы] </ref>

# [[Саңлақ сахабалар]]. Авторы: [[Алау Әділбаев|Алау ӘДІЛБАЕВ]]. 2010 жылы «Ислам мәдениеті мен білімін қолдау қоры» басып шығарды. ISBN 978-601-06-1121-4. Қатты мұқаба, 336 беттен тұрады. Көлемі: 210 x 133 x 20 Тиражы: 25000 дана. Аталмыш кітапта Мұхаммед пайғамбардың соңынан ерген саңлақ сахабаларының өнегелі өмір жолы, Ислам дінін таратуда жұмсаған қажыр-қайраты, көзсіз батырлықтары мен ерен еңбектері тарихи деректермен көркем суреттелген. Кітап жалпы оқырман қауымға арналған. Кітапты Қазақстан мұсылмандары дiни басқармасының сараптау комиссиясы мақұлдаған. Жалпы редакциясын басқарып, алғы сөзін жазған – Әбсаттар қажы Дербісәлі.