Рим империясы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш r2.7.3) (Боттың үстегені: ckb:ئیمپڕاتۆرێتیی ڕۆمانی
ш r2.7.3) (бот изменил: lez:Рум империя на lez:Рим империя; косметические изменения
4-жол:
|native_name = {{aut|Senatus Populusque Romanus ([[SPQR]])}}<br /><small>"The Senate and People of Rome" </small>{{#tag:ref|Since classical and modern concepts of state do not coincide, other possibilities include ''Res publica Romana'', ''Imperium Romanum'' or ''Romanorum'' (also in Greek: {{Polytonic|Βασιλείᾱ τῶν Ῥωμαίων – ''Basileíā tôn Rhōmaíōn''}} – ["Dominion (Literally 'kingdom') of the Romans"]) and ''Romania''. ''Res publica'', as a term denoting the Roman "commonwealth" in general, can refer to both the Republican and the Imperial era, while ''Imperium Romanum'' (or, sometimes, ''Romanorum'') is used to refer to the territorial extent of Roman authority. ''Populus Romanus'', "the Roman people", is often used for the Roman state dealing with other nations. The term ''Romania'', initially a colloquial term for the empire's territory as well as the collectivity of its inhabitants, appears in Greek and Latin sources from the fourth century onward and was eventually carried over to the [[Byzantine Empire]]. (See Wolff, R.L. "Romania: The Latin Empire of Constantinople". In: ''Speculum'', 23 (1948), pp. 1–34 (pp. 2–3).)|group=nb}}
|conventional_long_name = Roman Empire {{#tag:ref||group=nb}}
|conventional_long_name = Roman Empire
|common_name = Рим империясы
|national_motto =
|era = Classical antiquity
|status = Империя
|continent = Афроеуразия
|region = Жерорта
|government_type = [[Автократия]]
|p1 = Roman Republic
|flag_p1 = Spqrstone.jpg
|s1 = Western Roman Empire
|flag_s1 = Labarum.svg
|s2 = Byzantine Empire
|flag_s2 = Flag of Palaeologus Dynasty.svg
|event_start = [[Augustus|Octavian]] proclaimed [[Augustus (honorific)|Augustus]]
|year_start = 27 BC
|event_end = Deposition of western emperor [[Romulus Augustus]]/[[Fall of Constantinople]] *
|year_end = AD 476/1453
|event_pre = [[Battle of Actium]]
|date_pre = 2 September 31 BC
|event1 = [[Diocletian]] splits imperial administration between East and West
|date_event1 = 285
|event2 = [[Constantine I|Constantine the Great]] establishes [[Constantinople]] as a new imperial capital
|date_event2 = 330
|event3 = Death of [[Theodosius the Great]], followed by permanent division of the Empire into eastern and western halves
|date_event3 = 395
|event_post =
|date_post =
|image_coat = Vexilloid of the Roman Empire.svg
|symbol_type = [[Vexillum]] with [[Aquila (Roman)|aquila]] and Roman state initialism
|coa_size = 120px
|image_map = Roman Empire 117AD.jpg
|image_map_caption = The Roman Empire's maximal extent in AD 117.
|capital = <small>[[Rome]] was the sole political capital until AD&nbsp;286<br />There were several political centres during the [[Tetrarchy]] while Rome continued to be the nominal, cultural, and ideological capital.<br />[[Constantine I|Constantine]] re-founded and established the city of [[Constantinople]] as the new capital of the empire in 330.<ref name="Constantine I 306 - 337 AD">[http://www.roman-emperors.org/conniei.htm Constantine&nbsp;I (306–337 AD)] by Hans A. Pohlsander. De Imperatoribus Romanis. Written 2004-1-8. Retrieved 2007-3-20.</ref><br />[[Mediolanum]] (Milan) was its western counterpart during the increasingly frequent East/West divisions. The western imperial court was later relocated to [[Ravenna]].
|common_languages = [[Latin]], [[Ancient Greek|Greek]]
|religion = [[Religion in ancient Rome|traditional Roman religion]], [[Imperial cult (ancient Rome)|Imperial cult]], [[Hellenistic religion]]s<small> (to 380)</small><br />Christianity<small><br />(from 380)
|currency = (a) 27 BC – AD 212: 1 gold ''[[aureus]]'' (1/40 lb. of gold, devalued to 1/50 lb. by 212) = 25 silver ''[[denarii]]'' = 100 bronze ''[[sesterces]]'' = 400 copper ''[[As (Roman coin)|asses]]''.<br /> (b) 294–312: 1 gold ''[[solidus (coin)|aureus solidus]]'' (1/60 lb. of gold) = 10 silver ''[[argenteus|argentei]]'' = 40 bronze ''[[folles]]'' = 1,000 debased metal ''denarii''<br />(c) 312 onwards: 1 gold ''[[solidus (coin)|solidus]]'' (1/72 lb.) = 24 silver ''[[siliqua]]e'' = 180 bronze ''folles''
|leader1 = [[Augustus]]
|leader2 = [[Theodosius I]]
|leader3 = [[Romulus Augustus]] / [[Constantine&nbsp;XI]]
|year_leader1 = 27 BC–AD 14
|year_leader2 = 378–395
|year_leader3 = 475–476 / 1449–1453
|title_leader = [[Roman Emperor|Emperor]]
|title_representative = [[Roman consul|Consul]]
|representative1 =
|representative2 =
|year_representative1 =
|year_representative2 =
|legislature = [[Senate of the Roman Empire|Roman Senate]]
||stat_year1 = 25 BC<ref name=size>{{cite journal|journal=Social Science History |title=Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600&nbsp;B.C. to 600&nbsp;A.D. |first=Rein |last=Taagepera |volume=3 |issue=3/4 |year=1979 |page=125 |doi=10.2307/1170959|jstor=1170959|publisher=Duke University Press |authorlink=Rein Taagepera}}</ref><ref>John D. Durand, ''Historical Estimates of World Population: An Evaluation'', 1977, pp. 253–296.</ref>
|stat_area1 = 2750000
|stat_year2 = 50<ref name=size/>
|stat_pop1 = 56800000
|stat_area2 = 4200000
|stat_year3 = 117<ref name=size/>
|stat_area3 = 6500000
|stat_pop3 = 88000000
|stat_year4 = 390 <ref name=size/>
|stat_area4 = 4400000
|footnotes = * These events marked the end of the [[Western Roman Empire]] (286–476)<ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/507739/Roman-Empire|title=Roman Empire – Britannica Online Encyclopedia|publisher=www.britannica.com|accessdate=2008-07-09}}</ref> and of the [[Byzantine Empire|Eastern Roman Empire]] (330–1453), respectively.
|today = {{Collapsible list |titlestyle=font-weight:normal; background:transparent; text-align:left;|title=Countries today|
{{flag|Albania}}|{{flag|Algeria}}|{{flag|Andorra}}|{{flag|Armenia}}|{{flag|Austria}}|{{flag|Azerbaijan}}|{{flag|Belgium}}|{{flag|Bosnia and Herzegovina}}|{{flag|Bulgaria}}|{{flag|Croatia}}|{{flag|Cyprus}}|{{flag|Egypt}}|{{flag|France}}|{{flag|Georgia}}|{{flag|Germany}}|{{flag|Greece}}|{{flag|Hungary}}|{{flag|Iran}}|{{flag|Iraq}}|{{flag|Israel}}|{{flag|Italy}}|{{flag|Jordan}}|{{flag|Kosovo}}{{ref label|status|a|}}|{{flag|Kuwait}}|{{flag|Lebanon}}|{{flag|Liechtenstein}}|{{flag|Libya}}|{{flag|Luxembourg}}|{{flag|Macedonia}}|{{flag|Moldova}}|{{flag|Monaco}}|{{flag|Montenegro}}|{{flag|Morocco}}|{{flag|Netherlands}}|{{flag|Portugal}}|{{flag|Palestine}}|{{flag|Romania}}|{{flag|San Marino}}|{{flag|Saudi Arabia}}|{{flag|Serbia}}|{{flag|Slovenia}}|{{flag|Spain}}|{{flag|Switzerland}}|{{flag|Syria}}|{{flag|Tunisia}}|{{flag|Turkey}}|{{flag|United Kingdom}}|{{flag|Ukraine}}|{{flag|Vatican City}}|
}}
104-жол:
 
а) Диоклетианның және Константинның басқаруы - доминат жүйесiнiң құрастыруы, әкiмшiлiк, әскери және әлеуметтiк-экономикалық реформалар (284-337)
ә) б,з, IV ғасырдағы империя - батыс және шығыс жиiрек империясына саяси межелеуге жүйенiң тұрақты болуы, тенденция жеткiлiктi (337-395)
б) Империяның ақырғы бөлiнуi Шығыс және Батысқа (395-476)Рим империя тарихының аяқталу дискусионды. Батыс үшiн әдетте 476 жыл дейді - [[Ромул Августул]] императордың жылжуы немесе 480 жыл - Непот императорының қайтыс болған жылы, заң жүзiнде соңғы ашық император. Мемлекеттiгі өзгере өмiр сүрген Шығыс империясы үшiн - V ғасырдың аяғы, 610 жыл, 1204 жыл, 1453 және тағы басқа жылдар аталады.
Бұл мерзiмнiң басты мазмұны көне заманды жан-жақты бiрiктiру процесi құрайды. Ол Римдiк республикамен іске асатын, бiрақ алғашқы сәттерде материалды болды, жаулап алу және бағынудыан тұратын; қазір бұл процесс ендi жiгерленiп (дифференциалдайды ) қиындайды. Ол айқындалады:
1. жаулап алушылардың (бейiмделулер) және бодан, римдiк және провинциал элементтердiң ұқсауында;
2. өзi бiрiктiретiн өкiметтiң өзгерiсiнде;
3. мемлекеттiк әкiмшiлiктiң бөліктерді бүтінмен бiрiктiру мақсатында тұңғыш рет жасалған;
127-жол:
Сенатқа көзқарасы анықталып, Октавиан бас қолбасшы атағымен жасалды және Сенат тұндыруы бойынша ғана лауазымды қайта қабылдады, 10 жылдық мерзiмге, қайта сол мерзiмге жалғастырылды. Проконсул өкiметiмен қалған республикалық магистратуралардың өкiметтерiн бiртiндеп қосты – Трибунская өкіметі (23 жылдан Р. Хр­ға дейiн), цензор (praefectura morum) және бас понтификаның өкiметi. Оның өкiметi екi жақты сипатқа ие болды: ол римдiктерге қарағанда республикалық магистратурадан және әскери империумға қарағанда провинцияларға. Октавиан Сенат президентi және императордың рөлін атқарды. Бұл екі элемент Августтың «Құрметтi» лауазымында қосылды, 27 ж. Сенатпен сыйланды. Лауазым дiни реңде болды.
 
Бұл тұрғыда да Август үлкен сабырлықты көрсеттi. Ол оның атымен алтыншы айды атауға рұқсат бердi, бiрақ өзін құдай деп тануын қаламады, сондықтан Римда тек қана (құдайшыл Юлийдың ұлы) divi filiusтiң атағына ие болды. Ол тек Римнен тыс өз атына храмдарды, тек қана (Roma et Augustus ) Римы бар Қосуда тiптiнi атына салып, және ерекше абыздық алқаны құруға рұқсат бердi - Августалы. Осылай тамыздың өкiметi әлi ерекше терминдi тарихта белгi қоятын келесi императорлардың өкiметiнен қағидашы айтарлықтай айырмашылығы болады. Қос өкiметтiк ретiнде қағидашыны сипат Сенатқа тамыздың қатынастары ашық қарастыру кезiнде әсiресе сөз сөйлейдi. [[Цезарь]]де жақтаған тәкаппарлық және кейбiр жаратпау Сенат қарағанда айқындалды. Ғана емес тамыз Сенат және өмiр сүрудiң хабардың көп жеке сенаторларына көмектерi, тиiстi олардың биiк жағдайына қалпына келтiрдi - ол өкiмет Сенатпен тiкелей бөлдi. Барлық провинциялар сенат және императорға бөлiндi. Бiрiншi дәрежеге барлық бiржолата қылшиып қалған облыстар үйт; олардың үкiметтерi, проконсулдардың атағында, Сенатта жеребе бойынша бұрынғыша белгiлендi және оның бақылауларымен қалды, бiрақ тек қана азаматтық өкiметтермен ие болды және әскерлердiң өз ұйғарымдарында алмады. Соғыс бола алған әскерлер тұратын және легаттардың ол тағайындалатын тамыздардың пропреторлардың атағында тiкелей өкiметтермен тастап кетiлген провинциялар.
 
Бұған сәйкес империяның қаржы әкiмшiлiгi: де бөлiндi (қаржы мекемесi ) aerarium Сенат жүргiзуiнде бұрынғыша қалды, бiрақ (fiscus ) император қазынасы қатар олардан пайда болды, император провинцияларымен табыстар қайда барды. Халық жиналысына тамыздың қатынасы оңай болды. Комицийлар үстiрт бар болады және тамызда, бiрақ олардың сайлау өкiметi императорға өтедi, заң жүзiнде - жартыға, iс жүзiнде - бiржола; олардың сот өкiметi олардың заң шығару қызметi сот мекемелерiне немесе трибунаттың өкiлi ретiнде императорға шегiнедi - Сенатқа. Комицийлар қандай дәрежеге дейi өз мәнi тамызда, көруге болатын олар оның мирасқорында тек қана император өкiметiнiң негiзi - теория империяны бiрге Римдiк құқықпен, орта ғасыр өткен бастан өткiзген ретiнде халық үстiнен қараушылығының теориясындағы iзi қалдырып елеусiз жоғалған жоғалтады.
242-жол:
[[lad:Imperio Romano]]
[[lb:Réimescht Räich]]
[[lez:РумРим империя]]
[[li:Romeins Riek]]
[[lij:Impeo Roman]]