|
[[File:Betpack-Dala.JPG|thumb| alt=A|400px| Бетпақдала]]
'''Бетпақдала''' — Қазақстанның орталық бөлігіндегі кең байтақ аймақты алып жатқан шөлді өңір. [[Қарағанды]], [[Жамбыл]], [[Оңтүстік Қазақстан облысы|Оңтүстік Қазақстан облыстары]] аумағында орналасқан. Батысында [[Сарысу (өзен)|Сарысу]] өзенінің төменгі ағысымен, шығысында [[Балқаш]] көлімен, оңтүстігінде [[Шу]] өзені аңғарымен, солтүстігінде [[Сарыарқа|Сарыарқамен]]мен шектеседі. Батыстан шығысқа қарай 500 км, солтүстіктен оңтүстікке қарай 300 км аумаққа созылған. Ауданы 75 мың км2км² шамасында. Бетпақдала үстіртті шөлінің орташа абсолюттік биіктігі 300 — 350 м. [[Абсолюттік биіктігі]] 200 — 300 метрдей болатын көлемді оңтүстік-батыс бөлігі жазық, ал абсолюттік биіктігі 400 — 700 метрдей солтүстік-шығыс бөлігі қыратты. [[Палеозой]] эрасының тау жыныстары (''гранит, порфирит, әктас'') тереңде жатыр, бетін [[мезозой]] мен [[палеоген]] кезеңінің шөгінді жыныстары (''құмтас, саз, малтатас, құм'') жапқан. Ең биік жері — [[Жамбыл тауы]] (974 м). Бұл бөлік [[Сарыарқа]]ның каледондық құрылымының жалғасы. Сай-жыралармен тілімденген Бетпақдала жазығында сор, тақыр және жазда құрғап қалатын тұзды көлдер кездеседі. [[Көктем|Көктемде]]де жауын суымен толығып, жазда құрғақ арнаға айналатын [[Қарқаралы]], [[Қарасу]], [[Талдыеспе]] сияқты кішігірім өзендер бар. Климаты тым континенттік. Жазы ''ыстық, құрғақ, қысы суық''. Қаңтарда ауаның орташа температурасы –12—14<small>0</small>С, шілдеде 24—26<sup>0</sup>С. Жауын-шашынның жылдық мөлш. 100—150 мм. Қардың қалыңдығы 10—15 см-ден аспайды. Тұрақты [[су]] көздері болмағанымен, жер асты (артезиан) суының қоры мол. Жайылымдар тереңдігі 10—30 м [[артезиан]] құдықтарымен суландырылады. Бетпақдаланың топырағы қоңыр, сұрғылт қоңыр. Солтүстігінде [[жусан]] басым, шығысындағы шоқылы таулардың тастақты шөлдерінде [[баялыш]], [[эфедра]], [[тасбұйырғын]], орталығы мен батысындағы саздақты жерлерде [[жусан]] мен [[баялыш]], оңтстігіндегі Шу өзені маңындағы құмды төбелер мен қырқаларда [[сексеуіл]], [[теріскен]], [[еркекшөп]], құрғақ арналарын бойлай жыңғыл, тораңғы өседі. Солтүстік-шығысындағы таулы қыраттарда [[арқар]], [[елік]], [[қасқыр]], [[түлкі]]; жазықта [[ақбөкен]], [[алақоржын]], [[саршұнақ]], [[аламан]], [[жылан]], [[кесіртке]], [[дуадақ]], [[құр]] мекендейді. Бетпақдала — көктемгі және күзгі мал жайылымы. [[Сарыарқа|Сарыарқаның]]ның оңтүстігі мен [[Бетпақдала]] фаунасын сақтау мақсатында қорықшалар (Андасай, т.б.) ұйымдастырылған.<ref>Балалар Энциклопедиясы, II- том</ref>
== Пайдаланған әдебиет==
<references/>
{{wikify}}
[[Санат:Бетпақдала ]]
[[Санат:Қазақстан географиясы]]
[[ar:دالا بيتباك]]
|
