Математикалық физика

Математикалық физика — физикалық құбылыстардың математикалық моделінің теориясы. М. ф. физиканың матем. модельдерді құру салаларымен тығыз байланыста болады. М. ф. 17 ғ-дың соңында И.Ньютонның классик. механика негіздерін, бүкіл әлемдік тартылыс заңын, жарық теориясын жасаудағы еңбектерінде көрініс тапты. 18 — 19 ғ-ларда М. ф. Ж.Лагранж (1736 — 1813), Л.Эйлер (1707 — 1783), П.Лаплас (1749— 1827), Ж.Фурье (1768 — 1830), К.Гаусс (1777 — 1855), Г.Риман (1826 — 1866), М.В. Остроградский (1801 — 1861), т.б. ғалымдардың зерттеулерінен орын алды. 19 ғ-дың 2-жартысынан бастап М. ф. электрдинамикада, акустикада, серпімділік теориясындағы, гидродинамикадағы,аэродинамикадағы әр түрлі физ. өрістер мен толқынды функцияларда матем. модель құру кезінде қарастырылды. Бұл құбылыстардың матем. моделі көбіне жеке туындылы дифференц. теңдеулер арқылы жазылып, М. ф-ның теңдеуі деп аталды. М. ф-ның матем. модельдерін өрнектеуге интегралдық теңдеулер, дифференц. теңдеулер, ықтималдықтар теория, потенциал теориясы, т.б. математиканың салалары қолданылды. Кванттық физика мен салыстырмалық теория саласындағы теор. зерттеулер ЭЕМ-нің және кері есептердің кеңінен қолданылуына байланысты М. ф-ның зерттеу саласының ұлғаюын талап етті. Математиканың дағдылы бөлімдерімен қоса операторлар теориясы, жалпыланған функциялар теориясы, көп комплексті айнымалы функциялар теориясы, топол. және алгебр. әдістер қолданыла бастады. М. ф. есептерін құрастыру физ. құбылыстардың қарастырылып отырған бөлімінің негізгі заңдылықтарын сипаттайтын матем. модель құру болып табылады. Сонымен қатар, физ. құбылыстардың тікелей заңдарына ғана бағынатын, ал қосымшаларын есепке алмайтын заңдар қарастырылады. Мыс., әр түрлі физ. құбылыстар ортақ қасиетке ие болса, онда оларға бір матем. модель қолданылады. Көп жағдайда құрылған модельдің ақиқаттығын М. ф-ның кері есебі арқылы түсіндіруге болады. М. ф. есептері құрылған модельдің белгілі заңдылықтарымен қоса, әлі де белгісіз заңдылықтарын ашуға мүмкіндік береді. А. Қасекеева

Пайдаланылған әдебиеттер

"Қазақ Энциклопедиясы", 6 том