Папуа — Жаңа Гвинея: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш r2.7.2+) (Робот: изменение diq:Papua Gineya Newiye на diq:Papua Gineyaya Newiye
ш clean up, replaced: км2 → км² using AWB
59-жол:
}}
'''Папуа — Жаңа Гвинея''', Папуа — Жаңа Гвинея тәуелсіз мемлекеті, [[Тынық мұхит]]тың оңтүстік-батыс бөлігінде орналасқан. Ел аумағы құрамына Жаңа Гвинея аралының шығыс бөлігі, [[Бугенвиль]] және [[Бука]] аралдары ([[Соломон]] аралдары), [[Луизиада]] және [[Бисмарк]] архипелагтарының аралдары кіреді.
* Жер аумағы '''462840 км2км²'''.
* Халқы '''5 млн.''' '''(2001)'''.
* Астанасы – '''[[Порт-Морсби]] қаласы'''
* Ресми тілі – '''ағылшын тілі''', '''[[пиджин]]''', '''[[моту]]''' тілдері де қолданылады.
* Тұрғындарының '''50%-ы протестанттар, 22%-ы католиктер''', қалғандары жергілікті дәстүрлі наным-сенімдерді ұстанады.
* Мемлекет басшысы – '''Ұлыбритания монархы тағайындайтын жергілікті генерал-губернатор'''.
* Үкімет басшысы – '''премьер-министр'''.
* Жоғарғы заң шығарушы органы – '''Ұлттық парламент'''.
* Әкімшілік жағынан '''19 провинцияға''' және '''1 астаналық округке''' бөлінеді.
* Ұлттық мейрамы – '''Ұлт күн – 16 қыркүйек (1975).'''
* '''1975''' жылдан '''БҰҰ'''-ға мүше.
* Ақша бірлігі – '''[[кина]]'''.
[[Сурет:OwenStanleyJungle clad mountainsPapuaNew Guinea.jpg|thumb|Оуэн — Стэнли]]
Ел аумағы негізінен таулы, қыратты. Жағалау бойындағы ойпаттар мен жайпақ тау бөктерлері тау сілемдерін құрайды. Кейбір тау жоталарының биіктігі 3000 – 4000 м. Елдің ең биік нүктесі – [[Вильгельм]] тауы ('''4509 м''').
== Климаты ==
* Климаты '''субэкваторлық''' және '''ылғалды'''.
* Жылдық орташа температура '''25 – 28ӘС'''.
* Жауын-шашынның орташа мөлшемі жазық жерлерде '''1000 – 4000''' мм, таулы жерлерде одан да көп. Тайфун дауылы жиі болып тұрады.
 
== Гидрографиясы ==
* '''Негізгі ірі өзендері''' – [[Раму]], [[Сепик]] және [[Флай]].
== Өсімдік және Жануарлар дүниесі ==
* Елдің үштен екі бөлігін орман алқабы алып жатыр.
* Өсімдік әлемі бай, әр түрлі. '''1000 – 2000 м''' биіктікте қылқан жапырақты орман басым. Аралдың оңтүстігінде [[эвкалипт]] және [[акация]] ағаштары, жағалауларда [[саго]] пальмасы мен [[қант қамысы]] өседі.
* Жан-жануарлар дүниесін негізінен бауырымен жорғалаушылар, [[құстар]] (500-ге жуық түрі) және [[жәндіктер]] құрайды. [[Крокодил]], [[улы жыландар]], [[геккондар]] көп кездеседі. [[Казуарлар]], [[тотықұстар]], [[тәжтұмсықты көгершін]]дер, [[күрке]] және [[бейіш құстар]]ы кең тараған. [[Ехидна]], [[проехидна]], [[кенгуру]], [[валлаби]], жабайы ит – [[динго]], [[кускустар]], [[қалталы борсық]], [[жүнқұйрықтар]], т.б. мекен етеді.
 
== Tабиғи қорлары ==
91-жол:
== Тарихы ==
Австронезийліктердің (меланезийліктердің) алғашқы қоныстары б.з.б. 3-мыңжылдықта пайда болған. '''Жаңа Гвинея''' аралын 16 ғасырдың 1-жартысында португалдар ашты. Жергілікті тұрғындардың африкалықтармен ұқсастығына байланысты арал осылай аталды.
* [[1828]] ж. [[Голландия]] аралдың батыс бөлігін өз меншігі деп жариялады.
* [[1862]] ж. аралдың бұл бөлігі [[Индонезия]] қарамағына өтті.
* [[1884]] ж. '''Жаңа Гвинея''' аралының оңтүстік-шығыс бөлігі Ұлыбританияның протекторатына айналды, ал солтүстік-шығыс бөлігін [[Германия]] басып алды.
* [[1906]] ж. [[Австралия]] неміс протекторатының жерін басып алды.
* Аралдың Жаңа Гвинея деп аталатын бұл бөлігі [[1920]] ж. Ұлттар лигасының мандатты аумағы ретінде [[Австралия]] Одағына берілді.
* [[1946]] ж. мемлекет [[БҰҰ]] қамқорлығындағы аумаққа айналды.
* [[1973]] ж. желтоқсанда [[Папуа – Жаңа Гвинея]] ел ішінде өзін-өзі басқару құқығын алды.
* [[1975]] ж. тәуелсіздік жариялап, [[Ұлыбритания Достастық|Ұлыбритания Достастығына]] мүше болып кірді.
 
103-жол:
== Экономикасы ==
Экономикасының негізгі саласы – '''ауыл шаруашылығы''' мен '''тау-кен өнеркәсібі'''.
* Басты ауыл шаруашылық дақылдары: [[кофе]], [[какао]], [[банан]], [[кокос пальмасы]], [[каучук]] өсімдігі. [[Жүгері]], [[маниок]], [[ямс]], [[батат]], [[таро]], [[қант]] құрағы өсіріледі.
* Ет өндірісі үшін мал ш. жолға қойылған. Балық кәсіпшілігі жақсы дамыған.
* Тау-кен өнеркәсібінде [[алтын]], [[күміс]], [[мырыш]], [[мыс]] өндіріледі.
Экспортқа [[кофе]], [[какао бұршағы]], [[пальма майы]], [[шай]], [[какос жаңғағы]], [[каучук]], [[алтын]], [[мыс кентасы]], [[шикі мұнай]], [[ағаш]] шығарады. Сырттан машина және көлік жабдықтары, азық-түлік сусын, [[темекі]], өнеркәсіп тауарлары, химия өнеркәсібі өнімі, минералдық отын әкелінеді.
* Ұлттық табыстың жан басына шаққандағы мөлшемі '''2390 АҚШ долл.''' (1997).
* '''Негізгі сауда серіктестері:''' [[Австралия]], [[АҚШ]], [[Ұлыбритания]], [[Жапония]], [[Германия]], [[Сингапур]], [[Оңтүстік Корея]].
 
114-жол:
 
== Пайдаланған әдебиет ==
* Австралия и Океания, М., 1967;
* Малаховский К.В., Остров райских птиц:
* История Папуа – Новой Гвинеи, М., 1976;
* Кики Альберт Моари, Десять тысяч лет в одну жизнь. Перевод с английского, М., 1981.
<references/>