Ақтайлақ: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Жаңа бетте: '''АҚТАЙЛАҚ Байғараұлы''' (18 ғ-дың орта тұсы, қазіргі Оңтүстік Қазақстан обл. Сыр бойы — 19 ғ-дың ор...
(Айырмашылық жоқ)

12:35, 2010 ж. маусымның 23 кезіндегі нұсқа

АҚТАЙЛАҚ Байғараұлы (18 ғ-дың орта тұсы, қазіргі Оңтүстік Қазақстан обл. Сыр бойы — 19 ғ-дың орта шені, Семей обл. Аягөз ауд., Сарыарқа а.) — би, шешен, жырау, қоғам және мемлекет қайраткері, дипломат. Қу дауысты Құттыбай бидің немересі. Әкесі Байқара би. Ақтайлақтан Сабырбай ақын туады. Сабырбайдың қызы Қуандық ақын. Ақтайлақ жастайынан шешендігімен көзге түсіп, үлкен жиындарда бір ауыз мақалмен немесе толғау-жырымен даулы істерді әділетті шешкендіктен “қазақтың қара тілі, қас биі” атанған. Мемлекет ісіне ерте араласқан. Абылай хан Көкшетауға үш жүздің елу биін шақыртып, қазақ руларының шежіресін жаздырған, оның ішінде Ақтайлақ бар бес биге соңғы нұсқасын жасатқан. Ақтайлақ 1773 ж. Болат ханның атынан Қытай императоры Цяньлунға елші болып барып, келіссөз жүргізген. Бұл туралы Шың патшалығының шежіре кітабында жазылған. Ақтайлақтың Бопы төремен, Қанай, Тіленші, Балпық және басқа билермен шешендік айтыс, қағыстары ел арасына кеңінен таралған. Ақтайлақ ел арасындағы дау-шарларды шешу мақсатында билік айтып та, заманының келеңсіз көріністерін сынап та өлең шығарған, өмір туралы, адамгершілік асыл қасиеттер жайлы филос. толғаулар мен адам жасы жөнінде, үй-іші, ошақ басы, ата-ана тағлымы мен жас ұрпақ тәрбиесі туралы тәрбиелік ғақлиялары да бар. “Ердің құны — екі елу” атты ұзақ толғауы — Өскенбай тұсында Тобықты мен Керей арасында болған құн дауында парақор билердің құлқын қамын ойлаған қылмысын аяусыз әшкерелеген терең ойлы, өткір философиялық шығарма. Ақтайлақтың ел бірлігін сақтауды көздеген әділ билігі кейінгі елге нұсқа болып, сот ісінде негізге алынған. Мұхтар Әуезов осы биліктің шағын нұсқасын “Таң” журналында (1925 ж. №2) жариялаған. Ақтайлақ қазақ әдебиеті тарихында Жанақпен айтысқан “Сыбаннан шыққан он жеті ақын” деген атпен белгілі ақындар тобының көшбасшысы әрі ұстазы болған.

Шығармалары

Ел аузынан, А., 1985, 1989; Ақтайлақ би, А., 1991.