Жетісу Алатауы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

аңғар аркылы [[Ебінүр]] көлінің қазаншүңкыры ([[Қытай|Қытайда]]да)

осы қақпа арқылы [[Шығыс Еуропа]] мен [[Азия|Азияны]]ны, [[Қазақстан|Қазақстанды]]ды жалғастырған [[Жібек жолы]] өткен, онымен [[Шыңғысхан]] жаулаушылары, Жоңғар шапқыншылары жүрген.

Жетісу Алатауының құрылымы [[кембрий|кембрийге]]ге дейінгі жыныстар мен [[палеозой]] жыныстарынан тұрады. Оның жоталары [[кембрий|кембрийге]]ге дейінгі [[гранит|граниттер]]тер мен кристалды тақтатастардан түзілген. Каледон қатпарлығында алғаш көтерілген

бөліктерінде жоғарғы [[палеозой|палеозойдың]]дың жыныстары көп. Олар

[[карбон]] мен [[пермь|пермьнің]]нің құмтастары мен тақтатастарынан, әктас пен конгломераттардан тұзілген. Тау аралық аңғарлар

Жетісу Алатауы [[каледон]] мен [[герцин|герциндегі]]дегі тау түзілуі кезінде қатпарлы тауға айналса, ал [[мезозой]] мен төменгі [[кайнозой|кайнозойда]]да сыртқы күштің әсерінен мүжіліп, аласарып тегістелсе, кейінгі [[Альпі]] қатпарлығының күшті болуына байланысты қатпарлы-жақпарлы биік таулы өлкеге айналған.

Жетісу Алатауы [[мұхит|мұхиттардан]]тардан алыс орналасқан. Оның климатына [[Арктика|Арктиканың]]ның суық ауасы мен [[Тұран|Тұранның]]ның ыстық ауасы әсер етеді. Тау

жоталарынан соғатын [[циклон]] мен Жетісу қақпасының оңтүстік-шығысы арқылы өтетін [[антициклон|антициклонның]]ның түйісуінен

Жетісу Алатауында су қоры мол. Оның өзендері сол аймақтағы көлдерге құяды. Солтүстігінде [[Ырғайты]] өзені Жалаңашкөлге, Жаманты өзені [[Алакөл|Алакөлге]]ге, [[Тентек]] өзені Сасықкөлге құяды. Тау өзендерінің көбі ([[Лепсі]], [[Сарқан]], [[Биен]], [[Ақсу]]) [[Балқаш|Балқашқа]]қа бағытталған.

Оңтүстік жағының су қоры аздау. [[Қытай|Қытаймен]]мен шекарадан

[[Қорғас]] өзені ағып, [[Іле|Ілеге]]ге қосылады. Оның батыс жағынан

[[Өсек]] өзені құяды. [[Бороходзир]] өзені [[Іле|Ілеге]]ге жетпей тартылып

Солтүстік жотада орналаскан. Онда жалпы ауданы 996 км2км²-ге жететін 700 мұздық бар. Ең үлкен мүздықтар [[Лепсі]] өзенінің басында. Жетісу Алатауының мұздыктары [[Ырғайты]],

Жетісу Алатауы, Жоңғар Алатауы — Қазақстандағы ірі әрі құрылымы жағынан күрделі тау жүйелерінің бірі. Ол солтүстігінде [[Балқаш-Алакөл ойысы]], оңтүстігінде [[Іле өзені|Іле]] аңғары аралығында батыстан шығысқа карай 450 км-ге созылып жатыр. Ені батысында 100 км-дей, шығысында 250 км-ге жетеді. [[Жетісу Алатауы]] Сарқан мен [[Бежін тауы]]ның басталар жерінен шығысқа карай солтүстік және оңтүстік [[Жетісу Алатауы]] болып екі жотаға бөлінеді. Олар өзара Көксу және [[Боротола өзені]]нің аңғарларымен шектелген. оңтүстік [[Жетісу Алатауы]]ныңАлатауының Сарышоқы мен Борохоро жоталары түгелдей дерлік Қытай жерінде жатыр. Таулар күшті тілімденген, өзара үлкенді-кішілі өзен аңғарларымен жіктелген. солтүстік Жетісу Алатауының өзімен бағыттас орналаскан аласа келген Қоңыртау, Марқатау, Күнгейжота, Тастау, Бұлантау сияқты жоталары бар. Басқантаудың негізгі жотамен қиылыскан жерінде Жетісу ауылының ең биік шыңы — Бесбақан (4464 м) орналасқан. солтүстік [[Жетісу Алатауы]] жер бедерінің ерекшелігі — тау жоталарының кертпештеліп баспалдақ түзілуі. Тау беткейлері бірінен-бірі жоғары орналасқан үш деңтейлі (1500-1900 м, 20003400 м, 3500-4300 м) баспалдақ құрайды. Төменгі сатыдағы таулар (Дауылбай, Алатай, Кеттібай, Бөрілі, т.б.) экзогендік проңестер әсерінен көп мүжілген қалдық таулар. Олар өзара кең өзен аңғарларымен бөлінген. Мұнан жоғары екінші деңтейде [[Қайранкөл]], [[Желдіқарағай]], [[Бұлантау]], [[Жабықтау]], [[Күнгейжота]], т.б. жатыр. Ал жоғары баспалдаққа Тастау, Басқантау, Сарқантау, Көкжотатау, т.б. жатады. Соңты екі баспалдак таулар бедерінің қалынтасуьщда эрозиялық әрекеттердің басымдыг байқалады. Сондықтан, өзе аңтарлары тар, кей жерлері шат қалды келген. Жетісу ауылының баспал дақты құрылымы тау төбесіні ұзақ уақыт бойы мүжіліп тегістеліп тауүсті жазықтарын айналуы нәтижесінде пайд болған. Оңтүстік [[Жетісу Алатауы]] Тоқсанба Бежінтау, Тышқантау, Мұзта жоталарынан тұрады. Қоты қайың жотасы негізгі жотань батыс жалғасы болын есептеле Оның оңтүстігінде Алтынемел және Қоянтау жоталары жаты Қатынтау мен Долантау жоталары [[Іле өзені|Іле]] өзеніне тіреледі. Жетісу ауылы жер бедері күрделі. Оның кол жазыққа айналған тау ете аридтік климаттық жағдай қалыптасқан адырлы-төбе пішіндермен сипатталса, жоғары қарай нағыз таулы кеш айкындала түседі. Беткей шайылумен бірге бойлық эрозия әрекеттері күшті дамыған Жатық беткейлі кең өзен аңғарлары мен жайпақ жоталар жоғары қарай біртіндеп тар аңғар құлама беткейлі шатқалдар, қырлы жоталар мен үшкір шыңдарға ұласады. Ал 3500 м-ден жоғарыдағы тау жоталарында жер бедерінің альпілік пішіндері кең дамыған. Мұнда тауаралық кең жазықтар көп. Таудың биік жоталарын мұздықтар басып жатыр. Олардың жалпы саны 724, көлемі 1120,3 км3, ірілері: Берг мұздығы (ұзындығы 8 км), Жамбыл мұздығы (5,5 км). Мұздықтардың көпшілігі дерлік жоталардың солтүстік беткейлерінде орналасқан. Жетісу Алатауының геологиялық құрылысы өте күрделі. Төменгі палеозой қабаттары кристалдық тақтатас, кварцит, гнейс, оқтас, мөрмөр жыныстарынан құралған. Таудың биік көтеріңкі жерлеріңде палеозой граниттері кездеседі. Орта палеозойда пайда болған теңіз шөгінділері, таскөмір мен пермеде түзілген жанартаулық эффузивтер бар. Тау етегінде тауаралық жазықтарда кайнозой шөгінділері кең тараған. Олар палеоген мен неогеннің құмтасынан, саздақтарынан және қойтас, малтастардан түзілген. Төменгі палеозой шөгінділерінде полиметалл (Текелі, Көксу кеніштері), жанартаулық эффузивтерінде мыс және сирек металдар бар. Жетісу Алатауының тектоникалық құрылымы да күрделі. Қатпарлы тау болып герцин орогенезінде көтерілген, мезозой мен кайнозойда әсіресе, палеогенде Бұл өңір тегістеліп, гогатформалық жазыққа айналған. Альпілік тау құрылуында Жетісу Алатауының өзегі қайта көтеріліп, қатпарлы-жақпарлы блоктарға бөлшектеніп, опырықты (грабен) және горстық құрылымдар пайда болып, жаңғырған биік тау жоталары түзіледі. Мұнда неотектоникалық процестер өлі жалғасуда, 4-5 баллдық жер сілкінулері жиі болып тұрады. Тектоникалық жарықшақтар бойымен терең жер асты қойнауынан емдік қасиеттері бар ыстық бұлақтар — арасан сулары (Қорғас, Жаркент Арасан, Қапал, Керімағаш, т.б.) шығады.