|
'''Абай ауданы''' - [[Шығыс Қазақстан облысы]]
[[File:Abay Eastern District Kazakhstan.png|thumb|300px|Абай ауданы (Шығыс Қазақстан облысы)]]
Шығыс Қазақстан облысының Абай ауданы - Семей қаласынан оңтүстік батысқа қарай Шыңғыстаудың бөктерінде орналасқан.
Аудан 1928 жылы құрылған. Жер көлемі 20,9 мың шаршы метр. Халық саны 16978 адам. Ауданның экономикасының негізгі бағыты – мал шаруашылығы.
Ауданның батысы мен солтүстігі ұсақ шоқылы жазық. Оңтүстігінде Шыңғыстау жоталары жатыр. Климаты қатал. Қысы суық, жазы ыстық, құрғақ. Қар қарашадан наурызға дейін жатады. Қаңтар айының орташа температурасы –14,2 С; шілдеде – 20,7 С. Жауын-шашынның жылдық мөлшері 250-300 мм. Шаған, Ащы су, Қарауыл, Құндызды, Шет, Мұқыр сияқты өзендер бар.
Шыңғыстау аспанмен таласқан заңғар шыңдары бар асқар тау болмаса да, тарихи бай, шежіреге толы, киелі де қасиетті мекен. Бүгінде бұл аймақ ұлылар мекені деп аталады. Шыңғыс бөктері - қазақтың ойшыл ақыны ұлы Абайдың, кемеңгер Шәкәрімнің, ғұлама жазушы Мұхтар Әуезовтың отаны. Осынау есімдері әлемге әйгілі халқымыздың біртуар перзенттерін дүниеге әкелген алтын бесік. Есімі ел тарихына алтын әріптермен жазылған батырлар мен сұңғыла ғалымдардың алтын ұясы.
Семейден Абай еліне жол тартқан жолаушы мөлшері 60 шақырымнан кейін сайын дала төсінде қара тасты қақ жарып аққан Күшікбай бұлағына аялдап, шөлін басады. Күшікбай – ел намысын, жер намысын биік ұстаған жаужүрек батыр. Төбе басында оның зираты мәңгілік ерлік пен өрліктің белгісіндей болып оқшау тұр.
Осы маңда сыншылар ұлы Мұхтарды европалық биікке көтерді деп бағалаған «Қорғансыздың күні» әңгімесінің басты кейіпкері Ғазиза да жерленген.
Күшікбай асуынан біраз жүргеннен кейін Абай ауданына, ұлылар мекеніне аяқ басасыз. Бетегелі белдер, жусанды қыраттар, қарағанды адырлар басталады. Алдыңнан әлем әдебиетінің биігі ұлы Мұхтардың ата-қонысы Бөрілі қыстауы көрінеді. Мұнда Мұхтардың әкесі Омархан мен шешесі Нұржамал да жерленген.
Қыстаудан 10 шақырымдай жерде Абайдың баласы – Ақылбай мен жары Әйгерімнің және Ділдәнің зираттары бар.
Бөрлідегі ұлы Мұхтардың дүниеге келген, ата-анасы тұрған үй – бүгінде мұражай. Ұлы жазушының туғанына 100 жыл толуы қарсаңында мұражай толықтай қайта жабдықталып, экспонаттармен толықтырылды. Бүгінде әлемнің шартарапынан келген қонақтарды ұлылықтың ұлағатымен таныстыратын қасиетті орын.
Бөрліден ат шаптырым жерде Семей-Қарауыл трассасының оң жағында аң шаңқан үйлері бой түзеген, сәнді көшелері бар, кіре берісі жасыл желекті саябағы менмұндалап тұрған ауыл көрінеді. Бұл – ұлылардың кіндік қаны тамған Қасқабұлақ ауылы.
2004 жылдың жазында аудан Әкімі Б.Үйсімбаевтың бастамасымен Курчатов қаласының Әкімі А.Мұхтархановтың, «Дегелең тас» ЖШС-нің директоры В.Ковалевтың демеушілігімен ұлы Абайдың дүниеге келген жері, киелі бұлақ, мөлдір бастау, тұнық су – Сырт Қасқабұлаққа мрамор тастан ескерткіш қойылды.
Тарихи орындар:
Қоңыр әулие
Шілікті кезең
Үй тас
Ишан әулие
Аудандағы танымал тұлғалар туралы.
Ұлы адамдар:
1. Абай Құнанбаев – қазақ халқының ұлы ақыны.
2. Шәкәрім Құдайбердиев – ойшыл ақын, философ.
3. Мұхтар Әуезов - әлемге әйгілі жазушы.
Тарихи тұлғалар:
1. Әнет баба – Үш жүзге өнеге айтқан ғұлама.
2. Кеңгірбай би – би, батыр, қайраткер.
3. Мамай Жұмағұлұлы – Тобықты елін Шыңғыстауға бастап келген батыр.
4. Тоқтамыс Лақаұлы – ел қорғаған батыр.
5. Айпара ана – Абайдың ұлы анасы, данагөй.
6. Нысан абыз – тарихи тұлға, сәуегей.
7. Ералы - әулие адам.
Кеңес Одағының Батырлары:
1. Жанғазы Молдағалиев
2. Закария Белібаев
3. Серікқазы Бекбосынов
Социалистік Еңбек Ерлері:
1. Шыңғыс Әзімбаев
2. Оразбек Табаев
3. Сұлташ Байелов
4. Оразғали Қазанбаев
5. Жиенбай Екібаев
6. Жұмағайша Жакина
7. Өмірхан Итеміров
8. Жаукен Садырбаев
9. Қабдолла Өтемурзин
10. Шабдан Әлмағанбетов
11. Болат Бағдатов
12. Өртқали Қасымжанов
13. Мұса Байсемізов
Ақын, жазушылар:
1. Көкбай Жанатайұлы
2. Шәкір Әбенов
3. Кәмен Оразалин
4. Рысхан Мусин
5. Роллан Сейсенбаев
6. Мерғали Ибраев
7. Тұрсын Жұртбай
8. Төлеген Жанғалиев
9. Тыныштықбек Әбдікәкімов
10. Мұратбек Оспанов
11. Дәулет Сейсенов
Ғалымдар:
1. Бақыт Үйсімбаев
2. Ерлан Сыдықов
3. Арап Еспенбетов
4. Уәлхан Әбділманов
5. Орынғали Әдибаев
6. Мұсатай Ақынжанов
Қоғам қайраткерлері:
1. Хафиз Матаев – Абай ауданын 17 жыл басқарған, Қазақстанның екі мәрте депутаты.
2. Кәрім Нұрбаев – Абай ауданын ұзақ жыл басқарған, 3 мәрте Қазақстанның депутаты
3. Кәбер Қайырханов – Қазақ ССР Жоғары Советінің депутаты
4. Күлима Медеуова - Қазақ ССР Жоғары Советінің депутаты
5. Тельман Жақынов - Қазақ ССР Жоғары Советінің депутаты
6. Қарашаш Мырзабекова - Қазақ ССР Жоғары Советінің депутаты
Өнер, мәдениет қайраткерлері:
1. Әмина Өмірзақова – Қазақстанның халық әртісі
2. Мәдениет Ешекеев -
3. Болат Сыбанов
4. Әйтікеш Толғанбаев
5. Жәнібек Кәрменов
6. Болат Баймұратов
7. Бақыт Шағатаева
8. Тұрар Көзбаева
9. Қаппас Қасымов
10. Баян Сағымбаева
11. Роза Сәкенова
[[Санат:Қазақстан аудандары]] [[Санат:Шығыс Қазақстан облысы]]
| 