Күміс: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
ш clean up, replaced: ұз. → ұзындығы using AWB |
||
1-жол:
[[Сурет:Silver.gif|thumb|right|100px|Күміс ''Ag'']]
'''Күміс''' ([[латын тілі|латынша]] Argentum), ''Ag'' – элементтердің периодтық жүйесінің І тобындағы химиялық элемент, атомдық нөмірі 47, атомдық массасы 107,88. Табиғатта тұрақты екі [[изотоп]]ы бар: 107Ag және 109Ag. Элементтердің периодтық жүйесінің І тобындағы хим. элемент, ат. н. 47, ат. м. 107,88. Табиғатта тұрақты екі изотопы бар: 107Ag және 109Ag. Негізгі минералдары: аргентит Ag2S, пираргирит Ag3SbS3, прустит Ag3AsS3, саф К., т.б. К. жұмсақ, созылғыш (1 г К-тен
==Күмістің жартылысы==
Магмалық , көбінесе [[гидротермалық]] және ол жер бетінде күмісті минералдардың үгіліп бұзылуынан пайда болады. Мысалы, күміс [[сульфид]] кендерде, әсіресе қорғасынды минералдар арасында көп болады. Жаратылыс жағынан күміс алтынға көп ұқсайды. Бірақ онан айырмасы —күміс жер бетінде алтындай тезімді емес, беті қарайып азырақ тотығады және құрғақ климатта хлорға қосылады. Алтынға қарағанда
күміс көп тарамаған минерал. Күмістің еритін қышқылдары —
HN0<sub>3</sub> , HC1, тотығатыны — H<sub>2</sub>S.<ref
==Тарихы==
Күміс өте ерте заманнан бастап адам тұрмысында пайдаланылып келеді. Мысалы, [[Мысыр]] фараоны – [[Менес]] заманында (біздің заманымыздан бұрынғы 3600 жылы) күміс алтыннан 2,5 есе қымбат болған. Одан күміс теңгелер, зергерлік бұйымдар жасалған. Күміс 16-ғасырдан 19-ғасырдың аяғына дейін Еуропа елдерінің ақша айналымында (күміс [[монометалл]] не [[биметалл]]) болған.
[[Сурет:SilverUSGOV.jpg|left|thumb| alt=A.| ''[[Таза күміс]]''.]]
19-ғасырдың аяғында елдердің көпшілігі алтынға (алтын монометалы) ауысты. Күміс валютасы Қытайда, Иранда, Ауғанстанда 20-ғасырдың 30-жылдарына дейін сақталды. Негізгі минералдары: [[аргентит]] Ag<sub>2</sub>S, [[пираргирит]] Ag<sub>3</sub>SbS<sub>3</sub>, [[прустит]] Ag<sub>3</sub>AsS<sub>3</sub>, [[саф күміс]], т.б. Күміс жұмсақ, созылғыш (1 г күмістен ұзындығы 1800 м сым тартуға болады), ақ түсті металл, тығыздығы 10,5 г/см<sup>3</sup>, балқу t 961,9°С, қайнау t 2170°С, тотығу дәрежелері +1, +2, +3, сиректеу +4. Электр тогын, жылуды жақсы өткізеді. Күмістің белсенділігі нашар, коррозияға төзімді, бірақ [[күкірт]], галогендермен тез әрекеттеседі. Қыздырылған концентрлі [[азот]] және күкірт қышқылдарында ериді. Ауадағы оттекпен жоғары температурада қыздырғанда да әрекеттеспейді, бірақ құрамында [[күкіртсутек]] бар дымқыл ауада оттек арқылы тез тотығып беті қараяды. Күміс қорғасын-мырышты, мыс, алтын-күмісті кентастардан алынады. Оның басқа металдармен қорытпасы зергерлік бұйымдар жасауда, медицинада күміс препараттары (күйдіретін, микробтарды жоятын, т.б.), кино және фотоөнеркәсібінде, химия, электртехникалық және электрондық өнеркәсіптерінде, т.б. қолданылады. Аg+ иондары суды жақсы тазартады. Қазақстанда күміс [[Бозшакөл]], [[Қоңырат]], [[Ақтоғай]], [[Айдарлы]], [[Бақыршық]], т.б. кен орындарында кездеседі.
==Күміс кені==
СССР жерінде Солтүстік Уралда, Қазақстанда, Алтайда, Шығыс Сибирьде т. б. кездеседі. Бірақ оларда күміс онша көп емес.<ref
==Қолданылуы==
Ақша (валюта), химиялық ыдыстар жасау, ас ыдыстарын жасау, әр түрлі қорытпалар жасау үшін қолданылады.<ref
== Пайдаланылған әдебиет</span> ==
20-жол:
{{Менделеевтін периодтык кестесі}}
{{Chem-stub}}▼
{{wikify}}
{{Commonscat|Silver}}
26-жол:
[[Санат:Күміс]]
[[Санат:Химиялық элементтер]]
▲{{Chem-stub}}
[[af:Silwer]]
|