Уикипедия

Сахалар: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Тарихын шолу
← Ескірек өңдемеЖаңарақ өңдеме →
Content deleted Content added
VisualWikitext
ш Боттың үстегені: en:Yakuts
ш Боттың түзеткені: az:Saxalar; косметические изменения
1-жол:
{{Infobox Ethnic group|
|group=Сахалар
|image=[[ImageСурет:Yakutka v prazdnichnom nariade.jpg|250px|center]]
|caption=
|poptime=470 000
10-жол:
}}
 
'''Сахалар''', 'якуттер' деген атпен де белгілі, [[Саха|Саха (Якутия) республикасыреспубликасында]]нда жасайтын [[түркі халқы]].
 
[[Якут тілі]] [[Түркі тілдері]]нің Солтүстік тармағына жатады. Сөйлеушілерінің саны шамамен 456 000 (Ресей санағы, 2002), негізінен [[Саха республикасы|Саха (Якутия) республикасыреспубликасында]]нда қоныстанған, аздап [[Амур]], [[Магадан]], [[Сахалин]] аймақтарында және [[Таймыр]] және [[Эвенк]] автономиялық округтерінде де бар. Саха елінің халқы шамамен 980 000, олардың 382 000-ы, немесе 39%-ы сахалар. Олардың үлесі кеңес кезінде басқа жақтан келгендердің есебінен азайған еді, бірақ соңғы жылдары аздап көбейді. Сөйлеушілерінің саны біршама көп болғандықтан, [[Саха тілі|саха тілітіліне]]не төнген жоғалып кету қаупі Ресей Федерациясындағы басқа тілдерге төнген қауіптен әлдеқайда төмен болып саналады.
 
Қоныстанған жерлері мен шаруашылық дәстүрлері бойынша сахалар екі негізгі топқа бөлінеді. Солтүстікте тұратындары жартылай көшпелі аңшылық, балықшылықпен, қодас және бұғы өсірушілікпен айналысады. Оңтүстіктің сахалары негізінен мал шаруашылығымен, жылқы және ірі қара өсірумен шұғылданады.
 
== Шығу тегі ==
Ғалымдардың көпшілігі сахалар [[Олхон]] мен [[Байқал көлі]]нің маңынан қазіргі тұрып жатқан [[Лена өзені|Лена]], [[Алдан өзені|Алдан]] және [[Вилюй өзені|Вилюй]] өзендерінің алабына шамамен 13-ші ғасырда көшіп келіп, сол жерлердің [[эвендер]], [[эвенктер]] секілді байырғы тұрғындарымен араласқан болса керек деп топшылайды.
 
Археологиялық деректердің негізінде сахалар оңтүстік [[Сібір]]ден шыққан, олардың шығу тектері [[буряттар]]мен ортақ деген көзқарас орныққан. [[2003]] жылғы наурыз айында [[Алмания]]ның [[Макс Планк]] атындағы Эволюциялық [[антропология]] институты сахалардың шығу тегі туралы зерттеу жариялады. Ол зерттеуде 100-ден астам саха ұлтының адамының [[митохондриялық ДНҚ]]-лары басқа еуразиялық халықтардікімен салыстырылды. Зерттеу бойынша, сахалар сол аймақта өмір сүретін [[эвенктер]]ге және оңтүстік Сібірдегі түрік тілдес [[тувалықтар]]ға генетикалық жағынан өте жақын болып шықты.
 
== Дәстүрлі тұрмыс-тіршіліктері ==
 
Солтүстік сахалар аңшылық, балықшылық, [[бұғы өсірушілік]]пен айналысқан, оңтүстік сахалар жылқы, ірі қара өсірген. Екі топ та киіз үйлерде тұрып, жыл сайын қыстақ пен жайлаудың арасында көшіп жүрген. Саха мәдениетінің басқа Сібір халықтарының мәдениетінен ерекшелігі — сахаларда темір қорыту және саздан ыдыс жасау (көзешілік) өнері күшті дамыған болатын.
28-жол:
1919 жылы кеңес үкіметі Якут Автономды Кеңес Социалистік Республикасын жариялады.
 
== Әдет-ғұрыптары ==
 
 
== Тағы қараңыз ==
* [[Диньлиндер]]
* [[Ресей халықтарының тізімі]]
* [[Түркі халықтары]]
 
== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://doydu.sakhaopenworld.org Саха тіліне бағышталған сайт]
* [http://www.kyym.ru Саха газеттерінің сайты]
* [http://lucy.ukc.ac.uk/EthnoAtlas/Hmar/Cult_dir/Culture.7883 Саха қоғамын сипаттайтын сайт]
* [http://www.uni-bonn.de/~uzsylm/sakha/bib/ Саха әдебиетінің шығармаларының орыс тіліне аудармалары (батырлық жырлар, ертегілер, аңыздар, мақал-мәтелдер, т.б.)]
* [http://www.uni-bonn.de/~uzsylm/mongol/mongol_sakha.html Көп тілді қысқаша сөздік: Саха – көне моңғол - халха - орыс - неміс - ағылшын]
 
[[CategoryСанат:Түркі халықтары]]
[[CategoryСанат:Ресей этникалық топтары]]
 
[[az:SakhalarSaxalar]]
[[be:Якуты]]
[[bg:Якути]]
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Сахалар» бетінен алынған