Махамбет Өтемісұлы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
шӨңдеу түйіні жоқ |
|||
7-жол:
|Туылған кездегі есімі =
|Туылған күні = 1804
|Туылған жері = [[Бөкей Ордасы|Ішкі Бөкей Ордасы]], қазіргі [[Батыс Қазақстан облысы]]ның [[Жәнібек ауданы]]ның [[Нарын
|Мансабы = [[Ақын]]
|Азаматтығы =
|Ұлты = қазақ
|Қайтыс болған күні = 20.10.1846
|Қайтыс болған жері = Қараой өңірі, қазіргі [[Атырау облысы]]ның [[
|Әкесі =
|Анасы =
24-жол:
'''Махамбет Өтемісұлы''' ([[1804]] ж., [[Бөкей Ордасы|Ішкі Бөкей Ордасы]], қазіргі [[Батыс Қазақстан облысы]]ның [[Жәнібек ауданы]]ның [[Нарын құмы]]ның Жанқұс деген жері. — [[1846]] ж. [[қазан 20]], Қараой өңірі, қазіргі [[Атырау облысы]]ның [[Махамбет ауданы]]) — қазақтың әйгілі ақыны, күйші композиторы, отаршылдыққа қарсы [[Исатай Тайманов]] бастаған көтерілісті (1836-1837) ұйымдастырушылардың бірі, осы көтерілістің жалынды жыршысы.
[[Байұлы]] ішіндегі [[
[[File:Stamp of Kazakhstan 399.jpg|thumb|right|200px|[[Қазақстан]] [[пошта маркасы]],[[2002]] жыл]]
Махамбет өзінің барша болмыс қасиеттерімен көшпелілер арасындағы көсем тұлғалардың бірі. Ол өзі туып өскен өңірдің [[Қамбар батыр]], [[Ер Тарғын]], [[Сыпыра жырау]], [[Асан қайғы Сәбитұлы|Асанқайғы]], [[Қазтуған]], [[Шалкиіз жырау|Шалкиіз]], [[Жиембет жырау|Жиембет]], [[Доспамбет жырау|Доспамбет]] сияқты біртуар тұлғаларының өлмес мұраларын көкірегіне тоқып өсті. Өзі өмір сүрген заманның ағымына жүйрік, қыр сырын жетік меңгерген, көзі ашық, көкірегі ояу, білімдар адам болған. Орыс, татар, араб тілдерін тәуір меңгерген. Мұны ол жазған хаттардан айқын аңғаруға болады.
39-жол:
'''Махамбет Өтемісұлы''' (1803, қазіргі [[Батыс Қазақстан облысы]], [[Жәнібек ауданы]] - 20.10.1846, қазіргі [[Атырау облысы]], [[Индер ауданы]],[[Жарсуат ауылы Қараой жерінде]] - ақын, күйші, Исатай Тайманұлы бастаған көтерілістің (1836 -38) көсемі әрі жалынды жыршысы. Бала кезінен мұсылманша, орысша оқыған.
Әкесі Өтеміс елге ықпалды би болған.
*1824 - 28 ж. Орынбор қаласында [[Жәңгір хан
*1829 ж. Махамбет Ішкі Ордаға [[Жайық
*1831 жылы түрмеден қашып шықты, бірақ артынша ақталды.
*1834 ж. Исатай батырмен бірігеді. Сол жылы 9 маусымда Жәңгір хан Махамбетті өз жағына тарту мақсатында старшын лауазымын ұсынды. Жер мәселесі,жайылымның тарлығы, орыс империясының қазақ хандығын жою мақсатындағы іс-қимылдары, сондай-ақ, Жәңгір ханның жерді туған-туыстарына бөліп беруі мен ел билігінде қайын атасы [[Қарауылқожа Бабажанов|Қарауылқожаға]] үстемдік берген астамшылық әрекеттері бүліншіліктің тууына себепші болды. Қарауылқожа мен Исатай-Махамбет арасындағы тартыс өршіл, наразылық үлкен қозғалысы айналды. Исатай атынан жазылған «Әй,Махамбет, жолдасым!» атты Махамбет толғауы,ондағы «Хан баласы жылады-ай, Жанымды қи деп сұрады-ай» деген жолдар хан ордасын қоршауға алған соғыс күндерінің(1837) шындығын сипаттайды. Осы жылдың қараша айында көтерілісшілер Бекетай құмында өздерінен күші әлдеқайда басым Гекке әскерімен соғысып, жеңіліс табады. Бұл оқиғалар Махамбеттің «Соғыс» жырында бейнеленіп, «Жабығу», «Ереуіл атқа ер салмай» туындыларында жеңілістің күйзелісті күйі шертіледі.
*1838 ж. 12 шілдеде [[Ақбұлақ соғысы|Ақбұлақ]] бойындағы шайқаста Исатай қазаға ұшырап, Махамбет [[Хиуа]] жақта 2 жылдай жасақ жинауға әрекет жасады. Бұл ниетінен әрекет шықпаған соң Бөкей ордасына жасырын өтіп, ел ішін паналады. Ақын өмірінде ауыр да сүргінді жылдар жалғасып,
*1841 ж. 4 наурызда белгісіз біреулердің көрсетуімен Тілекеев деген қазақтың үйінде отырған жерінде Махамбет қолға түсті. Орал әскерінің 40 мың адамнан құралған жасағы үй несі мен Махамбетті тұтқындал, Калмыков ауылында (қазіргі Тайрақ ауданы) екі апта түрмеле ұстады, кейін [[Орынбор
*1841 ж. 7 шілдеде сот «бүліншілікке» тағы араласса, қатаң жазалансын деген үкіммен тұтқыннан босатып, шекарадан өтпеуді қатаң ескертті.
*1841 - 45 ж. аралығындағы Махамбет өмірі туралы деректер аз.
52-жол:
Махамбет шығармалары - бұқара өмірінің рухани-поэтикалық шежіресі, шаруалар қозғалысының шынайы бейнесі.
Ол [[Жыраулық Поэзия|жыраулық поэзияның]] көркемдік әлемін байытып, шығармаларында ұлт-азаттық идеяларын көтерді, елдікті сақтап қалуға тақырлы. ''«Мұнар күн»'' жырында ол ел басына түскен ауыртпалықты ашына айтты. ''«Ереуіл атқа ер салмай»'', ''«Ұлы арман»'', ''«Жайықтың бойы көк шалғын»'', ''«Атадан туған ардақты ер»'' жырларында ақын алдағы күндеріне үмітпен, зор сеніммен қарады.
«''Біртіндеп садақ асынбай»'', ''«Арғымақ, сені сақтадым», «Арғымақтың баласы», «Азамат ердің баласы», «Қара нар керек біздің бұл іске», «Еменнің түбі - сары бал», «Жалған дүние», «Еріскедей ер болса»'', т.б. шығармаларында ұлт-азаттық қозғалыс рухы, ел тағдыры мен арман-мүддесі терең әрі шынайы суреттелген. ''«Халық қозғалса, хан тұрмайды тағында»'' дейді ол отты жырларында. Ақын өлеңдерінің басты қаһарманы [[Исатай]] батыр. ''«Исатай деген ағам бар»'', ''«Исатай сөзі», «Арғымаққа оқ тиді», «Тарланым», «Соғыс»'', т.б. өлеңдерінде Исатай батырдың көркем тұлғасы, [[адамгершілік]], қайсарлық, тапқырлық қасиеттері жан-жақты сипатталды. Оның ''«Жәңгірге»'', ''«Баймағамбет сұлтанға»'' арнаған 106 өлеңдері [[патша|патшаның]] жергілікті билеуші өкілдері - хан-сұлтандарға қарсы жазылған, олардың бет пердесін ашатын жырлар болды. Ақын өлеңдерін дәстүрлі үлгіге негіздей отырып, түр, мазмұн жағынан байыта, жетілдіре түсті. Махамбеттің [[лирика|лирикалық]] өлеңдері, көбіне, толғау, жыр, [[терме]] үлгісінде жазылды. Исатайға арнаған өлеңдерінде жоқтау сарыны басым. Махамбет шығармашылығы қазақ поэзиясы жанрларының қалыптасуына ([[сатира]], [[элегия]], [[монолог]], [[арнау]], т.б.), стилінің дараланып, поэтикалық тіл құралдарының артуына, [[философия
''«Шашақты найза, шалқар күй»'' деген атпен жарық көрді (1982). Ақын өлеңдерінің халық арасына тарауына Ш.Жарылғапұлы, Қуан ақын, кішкене Кобыланды, [[Қубала]], Лұқпан, Мұрат, Ығылмандар әсер еткен. Алғаш ''«Мұрат ақынның Тұмар қажы оғлына айтқаны»'' деген жинақта (Қазан,
1908) Махамбеттің 100 жолдан астам екі толғауы басылды. Ғ.Мүштақ құрастырған ''«Шайыр
|