|
|range_map_caption = Ареал
}}
'''Жұпартышқан''' ({{lang-la|Desmana moschata}}) – отрядына жататын, жартылай суда тіршілік ететін аң. [[Қазақстан|Қазақстанда]]да, негізінен, [[Жайық]] өзенінің алабында, оның шөбі қалың салаларында кездеседі. [[Қостанай облысы|Қостанай облысының]]ның [[Тобыл (өзен)|Тобыл]], [[Тоғызақ]], [[Обаған]], [[Үй]] өзендерінде жерсіндірілген. Дене тұрқы 18 – 23 см, салмағы 320 – 480 г. Сүйірлене келген басы етті тұмсығымен жалғасады. Көзі өте кішкентай, құлақ қалқаны болмайды. Аяғы бес башайлы, башайларының арасы жүзу жарғағымен жалғасқан. Құйрығының ұзындығы 17 – 20 см, оның астыңғы жағында тері безі орналасқан. Осы безден хош иісті зат бөлінеді. Аңның Жұпартышқан аталуы да осыған байланысты. Жүні қалың, жылтыр, жұмсақ, қара қоңыр, бауыры ақшыл болады. Су жиегіндегі жарқабаққа қазған інінің аузы су астына ашылады. Оның тіршілігіне тереңд. 1,5 – 2 м, қыста түбіне дейін қатпайтын су қоймалары қолайлы және онда омыртқасыз жануарлар көп болады. Қысқы ұйқыға кетпейді. Қорек талғамайды. Қорегін іздеуге түнде шығады. [[Жәндіктер|Жәндіктермен]]мен, олардың дернәсілімен, құрттар және моллюскілермен қоректенеді, сондай-ақ судағы өсімдіктің тамыр, сабақтарын да жейді. Аналық Жұпартышқан [[Жыныс|жыныстықжыныс]]тық жағынан 10 – 11 айда жетіледі. Жылына 2 рет (көктем – жаз және күзде) көбейеді. Буаз аналығы 45 – 50 күнде 1 – 5 (көбінесе, 3 – 4) Жұпартышқан туады. Жұпартышқан – терісі бағалы аң, бірақ саны өте аз. Қазақстанда оны аулауға 1920 жылдан тыйым салынған. Жұпартышқан – өте сирек кездесетін, реликт жануар болғандықтан, қорғауға алынып, Халықар. табиғат қорғау одағының және Ұлттық “Қызыл кітапқа” енгізілген.
== Статус ==
== Саны ==
1988 жылы [[Батыс Қазақстан облысы]] облысыныңның өзен-көлдерінде 1.7-2.0 мындай, ал [[Тобыл өзені|Ой және Тобыл өзендерінде]] шамамен 1.0 мыңдай жұпартышқанның бар екендігі анықталды.
== Негізгі шектеуші факторлар ==
== Қабылданған қорғау шаралары ==
Қазақстанда [[Жұпаржұпар тышқан|жұпар тышқанды]]ды аулауға 1920 жылы тыйым салынған. Батыс Қазақстан облысында [[Кирсанов қорықшасы|Кирсанов қорықшасында]]нда және басқа қорықшаларда қорғалады.
== Қорғауды керек ететін шаралар ==
Батыс Қазақстан облысында [[Жайық өзені]] бойында қорық ұйымдастыру қажет, сондай-ақ Ой -[[Тобыл қорықшасы|Тобыл қорықшасын]]н ұйымдастыру да күн тәртібінде тұр. Аң мекендейтін қоныстарын қорғаудың біріккен шараларын жүзеге асыру: орман ағаштарын кесуді азайту, аумен, верштермен балық аулауға тыйым салу, аң қоныстарына тазатырылмаған суларды жіберуді тоқтату.
== Зерттеу жөніндегі ұсыныстар ==
Аң мекендейтін қоныстарды анықтау және санақ жұмыстарын жүргізу, аң тіршілігін зерттеуді қолға алу қажет.
<ref> Қазақ энциклопедиясы, 4 том; Әдеб.: Бекенов А., Есжанов Б., Махмұтов С., Қазақстан сүтқоректілері, А., 1995.</ref><ref>Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002 ISBN 9965-607-02-8 </ref>
==Пайдаланған әдебит==
<references/>
{{wikify}}
[[Санат:Жертесертәрізділер]]
[[be:Хахуля]]
|
