Айтыс: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш clean up using AWB |
|||
1-жол:
'''Айтыс''' — ауыз әдебиетінде ежелден қалыптасқан [[поэзия
*'''Айтыс''' — синкреттік жанр, ол тұрмыс-салт жырларынан бастау алып, келе-келе ақындар айтысына ұласқан. Айтыста осыған орай [[лирика
▲'''Айтыс''' — ауыз әдебиетінде ежелден қалыптасқан [[поэзия|поэзиялық]] жанр, топ алдында қолма-қол суырып салып айтылатын сөз сайысы, жыр жарысы.<ref>"Қазақ Энциклопедиясы"</ref>
▲*'''Айтыс''' — синкреттік жанр, ол тұрмыс-салт жырларынан бастау алып, келе-келе ақындар айтысына ұласқан. Айтыста осыған орай [[лирика | лирикалық]], эпикалық, [[драма | драмалық]] сипаттар мол ұшырасады. Сол арқылы бұл жанр ауыз әдебиетінің өзге түрлерімен қанаттаса дамып, бір-біріне елеулі әсер-ықпал жасап отырған. Батыр және лиро-эпос жырларына да әсерін тигізіп, өзі де арнасы кең мол салаға айналған.<ref> Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі. Энциклопедия. - Алматы: DPS, 2011. - ISBN 978-601-7026-17-2 </ref>
==Айтыс — Дәстүр==
Line 7 ⟶ 6:
==Айтыс ақындары==
Қазақ қоғамында ақынның ақын болып танылуы да тек айтыс арқылы жүзеге асқан. Көбіне-көп айтыста жеңілген ақын өткен айтысты ел арасына таратуға міндетті саналған. Сөйтіп, бір-біріне логикалық ой-жүйемен терең жымдасқан екі ақынның өлеңдері біртұтас дүниеге, қисса, дастан секілді желілі шығармаға айналған. Айтыс ақындарының ұғымында өлең белгілі бір кісіге қонатын өнер саналған. [[Кемпірбай Бөгембайұлы
==Өнер жарысы==
Айтыс – ақынның талантын шыңдайтын үлкен өнер жарысы. Өткен ғасырда Жанақ, [[Сабырбай Ақтайлақұлы
==Жанры==
Айтыстың алғашқы бұлақ көзі тұрмыс-салт жырларындағы ''“Жар-жар”'' мен'' “Бәдік”'' жырларынан басталған. Кейін қыз бен жігіт айтысына да (''қайым өлең'') ұласқан. Келелі ақындар айтысы — екі дай жұрттың ортасында бетпе-бет отырып, қолма-қол шығарылып айтылады. Қазақ айтыстары жанрлық сипаты жағынан '''''түре айтыс''''', '''''сүре айтыс''''' болып екіге бөлінеді. Алғашқысына бір-бір ауыз өлеңмен қайырылатын айтыстар жатса (“Жар-жар”, “Бәдік”), кейінгісіне келелі, кесек ақындар айтысы енеді (''“Ақсұлу мен Кеншімбай”, “Әсет пен Ырысжан”, “Сүйінбай мен Қатаған”, “Жамбыл мен Құлмамбет”, “Молда Мұса мен Манат қыз”, “Кемпірбай мен Шөже”, “Орынбай мен Тоғжан”, “Біржан мен Сара” тағы басқа''). Айтыс мазмұндық сипатына қарай, әдет-ғұрып айтысы және ақындар айтысына жүйеленеді. Соңғысы тақырып аясына қарай жұмбақ айтыс, мадақ айтыс, тағы басқа болып жіктеледі.
Line 17 ⟶ 16:
==Көне деректер==
Айтыс түркі елдерінде көне дәуірден белгілі. [[Қашқари Махмұд
==Әуезовтың зерттеу еңбегі==
''«Қазақ әдебиетінің тарихына»'' енген (''1-том, 2-кітап, 1960, 671-714-беттер''). Ал Әуезовтің [[1948]] жылы жазған ''«Айтыс өлеңдері»'' атты еңбегінде ол ''«Совет ақындарының айтысы»'' деген атпен берілген. Еңбекте автор қазақ халқының ежелден келе жатқан төл өнері - айтыстың жаңа заман, жаңа кезеңдегі өзіндік ерекшеліктерін айқындайды. Егер өткен дәуірлердегі айтыстарда ақынның негізгі арқа сүйері ру, ата-баба сияқты ескі әдет-салттар болса, кейінгі ақындар өздерінің елі, ұжымшар, аудан, қала, облыс жайын тілге тиек етеді. Сол арқылы сын мен өзара сынды өткірлеп, өрістете түседі. [[1922]] жылы [[Семей
([[1932]]) мысалға келтіріп, айтыс өнерінің жаңаша мазмұн, түр сипатқа ие бола бастағанын сөз етеді.Осы сияқты ''«Қасқыр мен қойдың айтысы»'','' «Қарагер ат пен директордың айтысы»'', ''«Бай мен кедей айтысы»'' туралы, [[1939]] жылы Алматыда өткен Нартай мен Нүрлыбектің айтысына және [[1943]] жылы республикалық көлемде өткен үлкен айтыстың кейбіріне қысқаша тоқталады. Жазушы кеңес кезеңіндегі айтыстарда қоғамдық-әлеуметтік, шаруашылық мәселелері мейлінше кең, терең толғаныспен сөз болатынын атап көрсетеді.<ref>
==Әуезовтың айтыс туралы ой-пікірлері==
Line 29 ⟶ 28:
=="Айтыс аяқталды, жұмыс жалғасуда" мақала==
''«Литературная газетада»'' [[1959]] жылы 24 ақпанда жарияланған. [[Мәскеу
жай-күйіне де әділ баға беріп, оның алдағы уақытта даму процесі туралы нақты ұсыныстарын ортаға салған. КСРО кезінде ұлттық әдебиеттің одақтас республикалар әдебиеті мен өнерінің он күндігін өткізіп туру дәстүрі ұлттық әдебиетті дамытуға игі ықпалын тигізген еді. Ол ұлттық әдебиеттің жетістік-кемшіліктерін кеңінен талдауға мүмкіндік берді. Сөйтіп жазушы немесе ақын өз шығармасына назар аударылғанын бірден сезінді. Сондықтан Әуезовтің бұл мақаласы бауырлас өзбек қаламгерлеріне шабыт беріп, жаңа шығармаларын терең құлшыныспен жазуға жетелегені анық.
Line 39 ⟶ 38:
== Сыртқы сілтеме ==
• [http://slovari.yandex.ru/~%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B8/%D0%A1%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%8C%20%D0%BF%D0%BE%20%D0%BE%D0%B1%D1%89%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%BC%20%D0%BD%D0%B0%D1%83%D0%BA%D0%B0%D0%BC/%D0%90%D0%B9%D1%82%D1%8B%D1%81./ Айтыс]
<ref>
== Дереккөздер ==
<references/>
{{stub}}▼
{{wikify}}
Line 49 ⟶ 48:
[[Санат:Мәдениет]]
[[Санат:Терминология]]
▲{{stub}}
[[en:Aytysh]]
[[kaa:Aytıslar]]
|