Тұрмағамбет Ізтілеуұлы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш {{Суретсіз мақала}} үлгісін үстедім
ш clean up, replaced: Қызылорда облысы → Қызылорда облысы using AWB
1-жол:
'''Тұрмағамбет Ізтілеуұлы''' (9 шілде [[1882]], қазіргі [[Қызылорда]] облысы]] [[Қармақшы]] ауданы Тұрмағамбет ауылы – 15 мамыр [[1939]], сонда) – ақын, аудармашы.
 
Алғаш Алдашбай ахуннан сауат ашқан. Бұқара қаласында әуелі “[[Мир араб]]” ([[1896]] – [[1899]]), кейін “[[Көкілташ]]” медреселерінде ([[1896]] – [[1905]]) оқыған. Араб, парсы, шағатай тілдерін жетік меңгерген. “Көкілташ” медресесінде тәжік жазушысы Садриддин Айнимен достасып, қабырға газетін бірге шығарысқан. Өзі медреседе оқи жүріп қарақалпақ елінде бала оқытқан. Осы тұста “Шәкірттерге”, “Ұстаз ұсынысы”, “Шөлмек” өлеңдерін жазған. [[1905]] – [[1925]] жылы ауыл мектебінде мұғалім, [[1936]] – [[1937]] жылы Қазақстан Халық ағарту комиссариатында ғыл. қызметкер болған.
25-жол:
* “[[Хазіреті Омардың хикаясы]]”
* “[[Пендесін Алла жеткерер]]”
* “[[Бұйрық]]”
* “[[Жыл келді]]”
* “[[Сыр бойы]]”
* “[[Үш ғасыр жырлайды]]” ([[1965]])
* “[[Бес ғасыр жырлайды]]” ([[1985]])
* “[[Қасиетті Қармақшым]]” (2003)
* “[[Ғасырлар толқыны]]” ([[2004]])
 
40-жол:
Ол жазбаша айтыстың дамуына өзіндік үлесін қоса отырып, Сыр бойындағы жазба айтыс мектебін қалыптастырушылардың бірі болды.
* “[[Тұрмағамбет пен Ермұраттың айтысы]]” діни айтыс
* “[[Тұрмағамбет пен Жүрсіннің айтысы]]” хат айтыс
* “[[Тұрмағамбет пен Әбдікәрімнің айтысы]]” хат айтыс
* “[[Тұрмағамбет пен Шәді төренің айтысы]]” жұмбақ айтыс
* “[[Көкқұтан мен шымшық]]” мысал айтыс
 
Тұрмағамбет бастаған ақындар тобы халықтық игі үрдістердің бірі – топтық өнер жарысын қалыптастырды. “Алты ақынның өмір туралы айтысында” поэтик. пікір жарысы филос. сұхбат түріне жалғасса, Шәді төремен жұмбақ айтысында адамның жас ерекшеліктері табиғаттың түрлі құбылыстарына, жан-жануарлардың қасиеттеріне теңестіріледі. Тұрмағамбет ақындарға аралық сөз айтып, бітістіруші би-шешеннің рөлін де атқарған. Омар мен Таубайдың Жүсібіне, Омар мен Нұрмаханға, Қаңлы Жүсіп пен Кете Жүсіпке, Кете Жүсіп пен Даңмұрынға арнаған аралық сөздері Тұрмағамбет ақынның адамгершілік ұстанымын дәйектейді. Тұрмағамбеттің “Құрбанғалиға”, “Құлжан биге” атты сатиралық эпиграммасынан сарказм байқалады. Ақын [[1936]] жылы [[Фердоуси|Фердоусидің]]дің “Шаїнамасын” қазақ тіліне еркін аударма жасады (40 мың жол). Бұл шығарманы М.[[Әуезов]], С.[[Сейфуллин]], Т.[[Жүргенов]], т.б. зерттеушілер жоғары бағалаған. Туындының “Рүстем – Дастан” аталатын бөлімі [[1961]] жылы, “[[Шаxнамауылы Рүстем – Дастан]]” деген атпен толықтырылған нұсқасы [[2004]] жылы жарық көрген. Өлеңдері “[[Үш ғасыр жырлайды]]” ([[1965]]), “[[Бес ғасыр жырлайды]]” ([[1985]]), “[[Қасиетті Қармақшым]]” (2003), “[[Ғасырлар толқыны]]” ([[2004]]) жинақтарына енген. Зерттеуші [[Байділдаев Тұрмағамбеттің]] ел аузында жүрген жырларын, тапқырлық сөздерін жинастырып, “Назым” деген атпен [[1972]], [[1982]] жылдары жарыққа шығарды. [[Ө.Күмісбаев]] Тұрмағамбеттің “Рүстем – Дастанын” жүйелі түрде қарастырып, парсы тіліндегі “Шаїнамамен” салыстыра зерделеді (“Т.Изтлеуов и его Рустем – Дастан”). Ұ.Жанбершиева ғылыми-зерттеу еңбегінде ақын шығармаларының жанрлық ерекшеліктеріне тоқталып, поэтик. сөз жүйесін саралады (“Т.Ізтілеуовтің поэтикалық творчествосы”). Ақын қолжазбалары ҚР ҰҒА Әдебиет және өнер ин-тының қолжазба және мәтінтану бөлімінде сақтаулы.
 
Тұрмағамбет бастаған ақындар тобы халықтық игі үрдістердің бірі – топтық өнер жарысын қалыптастырды. “Алты ақынның өмір туралы айтысында” поэтик. пікір жарысы филос. сұхбат түріне жалғасса, Шәді төремен жұмбақ айтысында адамның жас ерекшеліктері табиғаттың түрлі құбылыстарына, жан-жануарлардың қасиеттеріне теңестіріледі. Тұрмағамбет ақындарға аралық сөз айтып, бітістіруші би-шешеннің рөлін де атқарған. Омар мен Таубайдың Жүсібіне, Омар мен Нұрмаханға, Қаңлы Жүсіп пен Кете Жүсіпке, Кете Жүсіп пен Даңмұрынға арнаған аралық сөздері Тұрмағамбет ақынның адамгершілік ұстанымын дәйектейді. Тұрмағамбеттің “Құрбанғалиға”, “Құлжан биге” атты сатиралық эпиграммасынан сарказм байқалады. Ақын [[1936]] жылы [[Фердоуси|Фердоусидің]] “Шаїнамасын” қазақ тіліне еркін аударма жасады (40 мың жол). Бұл шығарманы М.[[Әуезов]], С.[[Сейфуллин]], Т.[[Жүргенов]], т.б. зерттеушілер жоғары бағалаған. Туындының “Рүстем – Дастан” аталатын бөлімі [[1961]] жылы, “[[Шаxнамауылы Рүстем – Дастан]]” деген атпен толықтырылған нұсқасы [[2004]] жылы жарық көрген. Өлеңдері “[[Үш ғасыр жырлайды]]” ([[1965]]), “[[Бес ғасыр жырлайды]]” ([[1985]]), “[[Қасиетті Қармақшым]]” (2003), “[[Ғасырлар толқыны]]” ([[2004]]) жинақтарына енген. Зерттеуші [[Байділдаев Тұрмағамбеттің]] ел аузында жүрген жырларын, тапқырлық сөздерін жинастырып, “Назым” деген атпен [[1972]], [[1982]] жылдары жарыққа шығарды. [[Ө.Күмісбаев]] Тұрмағамбеттің “Рүстем – Дастанын” жүйелі түрде қарастырып, парсы тіліндегі “Шаїнамамен” салыстыра зерделеді (“Т.Изтлеуов и его Рустем – Дастан”). Ұ.Жанбершиева ғылыми-зерттеу еңбегінде ақын шығармаларының жанрлық ерекшеліктеріне тоқталып, поэтик. сөз жүйесін саралады (“Т.Ізтілеуовтің поэтикалық творчествосы”). Ақын қолжазбалары ҚР ҰҒА Әдебиет және өнер ин-тының қолжазба және мәтінтану бөлімінде сақтаулы.
 
==Сілтемелер==
[[Қазақ Энциклопедиясы|"Қазақ Энциклопедиясы"]], 8 том
 
{{stub}}
{{wikify}}
 
{{Суретсіз мақала}}
 
[[Санат:Тұлғалар]]
 
 
{{stub}}