Бағдат: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
шӨңдеу түйіні жоқ |
шӨңдеу түйіні жоқ |
||
61-жол:
|сайт тілі =
}}
'''Бағдат''' (ежелгі парсының ‘M “баға” — құдай, kAk “дад” — сый, яғни, “құдайдың берген сыйы” сөзінен шыққан деген жорамал бар) — [[Ирак]]тың астанасы, [[Бағдат]] мухафазының әкімшілік орталығы. [[Тигр]] өзенінің екі жағасын бойлай Дияла өзенінің сағасына дейінгі аралықта, [[Жерорта теңізі]], орталық және [[Оңтүстік Азия]] елдерін жалғастыратын жолдар тоғысында орналасқан. Халқы 3 млн. (1996).
== Тарихы== Бағдатты 762 жылы Мадинат ас-Салам (Бейбіт қала) деген атпен халиф Мансұр салдырып, Аббас әулеті халифатының астанасына айналдырады. Бұрын оның орнында шағын елді мекен болған. 9 ғасырда қала [[қолөнер]] кәсібі мен сауда-саттықтың, ортағасырлық араб мәдениетінің ірі орталығына айналған. Бағдат арқылы [[Үндістан]]нан, Арабиядан, [[Еуропа]] елдерінен тауарлар тасылды. Аббас әулетінің халифаты ыдырағаннан кейін өзінің саяси маңызын жоғалтқанымен, күллі шығыс жұрты табынған [[ғылым]] орталық болып қала берді. 13 ғасырда Бағдатта 30-дан астам [[кітапхана]] болған. 945 жылы [[Буида әулеті]]нің, 1055 жылы [[Салжұқ Әулеті|Салжұқ әулеті]]нің қол астына өткен. 1258 жылы Бағдатты [[Шыңғыс хан]] әулеті басып алып, қаланы қиратып, тонады. 14 ғасырдыңсоңы мен 15 ғасырдыңбасында [[Әмір Темір]] бұл қаланы екі рет жаулап алды. 16—17 ғасырларда Бағдат біресе түріктердің, біресе парсылардың билігіне өтіп отырды. 1638 — 1917 жылы қала [[Осман Сұлтандығы|Осман сұлтандығы]]ның құрамында болды. 1917 жылы ағылшын әскерлері басып алды. 1920 жылдан Британияның мандатымен басқарылатын территорияның әкімш. орталығы, 1921—1958 жылы [[Ирак]] әмірлігінің астанасы. Отаршылдыққа қарсы ұлт-азаттық қозғалыстың (1948, 1949, 1952, 1954 жылғы ірі көтерілістердің) ошағы болды. 1958 жылдан [[Ирак]] [[Республика|Республикасының]] астанасы.<br /> == Экономикасы ==
Ирактағы барлық өндіріс орнының, әсіресе, тоқыма, тері өңдеу, тамақ өнеркәсібінің 25%-і Бағдатқа шоғырланған. Ірі электр техника зауыты бар. Қала жанында ірі мұнай зауыты орналасқан. Бағдатта әлемге белгілі сәулет ескерткіштері: Аббас әулетінің сарайы (12 ғасырдыңсоңы — 13 ғасырдыңбасы), Зүбайда кесенесі (13 ғасырдыңбасы), [[Сұқ әл-Ғазал мұнарасы]] (1279), [[Маржан хан]]ның керуен сарайы (1358/59), [[Мұса әл-Қадам]]ның “Алтын мешіт” кесенесі (1515) және т.б. жақсы сақталған. Сондай-ақ мұнда университет, Ғылым Академиясы, 6 музей, [[кітапхана]] ғимараты бар. Ежелгі [[Қазақ]] топырағынан шығып, бүкіл түркі жұртының мақтанышына айналған ойшыл ғалымдар — Әбу Наср әл-Фараби (870—950), Әлам әд-Дин әл-Жауһари (шамамен 1008 ж.ө.), Бурһан әд-Дин Ахмад әл-Фараби (шамамен 1174 ж.ө.), [[Махмұт Қашқари]] (11 ғасыр), Әбу Абдаллаһ әл-Баласағұни (1040/50 —1112), Абд әл-Ғафур әл-Кердери (шамамен 1166 ж.ө.) және т.б. білімдерін толықтыру үшін Бағдатқа барып, дәріс алған, [[ғылым]] еңбектер жазған.<ref>Страны мира, М., 1997.</ref> <ref>Қазақ Энциклопедиясы, 1 том</ref><ref> Отырар. Энциклопедия. – Алматы.«Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2 </ref>▼
Ирактағы барлық өндіріс орнының, әсіресе, тоқыма, тері өңдеу, тамақ өнеркәсібінің 25%-і Бағдатқа шоғырланған. Ірі электр техника зауыты бар. Қала жанында ірі мұнай зауыты орналасқан.
== Мәдениеті==
▲
== Климаты==
Қала мен оның төңірегіндегі жердің ауа райы субтропиктік жерортатеңіздік климаттың ықпалымен қалыптасады. Қаңтардағы ауаның орташа температурасы шамамен +10°С-ты, шілдеде — шамамен +34°С-ты құрайды. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 160—180 мм аралығында болады.
| |||