Софокл: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
шӨңдеу түйіні жоқ |
шӨңдеу түйіні жоқ |
||
12-жол:
Софокл шығармаларында көтерілген негізгі мәселе – жеке адам тағдыры. Драматург Грекиядағы құл иеленушілік қоғамның дамып, гүлденген кезеңін, қоғамдық-саяси оқиғаларға толы өзгерістерді, елдегі демократиялық жағдайды бейнелейді. Софокл өзіне дейінгі трагиктер пікірлерімен келісе отырып, актерлар санын, хор орындаушылардың санын он бес адамға дейін көбейтті, драмалық әрекетті күшейтті, хор бөлімдерін қысқартты. Шығармаларына музыкалық өңдеу жасап декорациялық живописьті қосты. Алғашқы кезде жазған шығармаларының бірі – «Триптолемде» патриоттық тақырыбын көтерумен қатар, егіншілік пен молшылық құдайы Деметраның халыққа жер бөліп берген қамқорлығы жөнінде айтылады. Эсхилмен салыстырғанда Софокл кейіпкерлері өз бетінше шешім қабылдайтын тәуелсіз болды, олар өзге кейіпкерлермен қалай қарым-қатынасқа түсу керектігін өздері шешті. Софокл құдайларды сахнаға жиі шығарған жоқ. Себебі ол индвид – жеке тұлға мәселесін бірінші орынға қойды. Демек, Софокл туындылары адам мәселесін алғашқы орынға қойып, өмір шындығын қарама-қайшылықтар негізінде көркем жеткізуімен ерекшеленді. Оның «адамдар қандай болуы керек болса, мен оларды солай суреттеймін» деген сөздері осыған дәлел. <ref>История античной литературы. Тронский И.М. Москва. Высшая школа. 1983</ref>
Эсхил секілді Софокл да ақшаның үстемдігіне қарсы болды («Антигона», «Эдип патша»), ол демократиялық мемлекеттің күшейгенін қалады («Аякс»). Бірақ Софокл шығармаларында қарама-қайшы келетін пікірлер де орын алып отырады. Мәселен, бірде Аполлонның дәстүрлі религияларының орындалуын, құдай заңдарының орындалуын талап етсе («Антигона»), бірде адамзаттың азат еркіндігін («Эдип патша») дәріптейді.
== Софоклдың саяси қызмет==
Аттикалық кезеңнің әйгілі драматургы Софокл жас кезінде ақсүйектер партиясының көсемі, реакциялық жер иеленушілік топтың басшысы ақсүйек Кимонды қолдағанымен, кейіннен Перикл жағына көшеді. Кимон парсыларға қарсы соғысқа қатысып, көптеген жеңістерге жеткен. Софокл шығармашылығының толысқан шағы тарихта «Перикл дәуірі» деген атпен белгілі кезеңмен тұспа-тұс келді. <ref>Радциг С.И. История древнегреческой литературы. Москва, 1969</ref>
Демократиялық партия жеңіске жетіп, Кимон қуғынға ұшырағаннан кейін үкімет басына құлиеленушілердің белсенді топтары келе бастады. Отыз жыл бойы Перикл мемлекет басында тұрғанда Афины мәдени орталыққа айналды. Мұнда басқа да грек полис-мемлекеттерінен оқымыстылар, ақындар, скульпторлар жиналды. Периклдың айналасында тарихшы Геродот, философ Архелай болды. Софокл мен Перикл екеуінің достығы 20 жылға дейін жалғасты (б.з.б. 430 жылы Перикл чума ауруынан қайтыс болғанға дейін). Софокл өмірінің соңына дейін демократиялық көзқарасты ұстанды. Драматургтың жастық шағы грек-парсы соғысынан кейін Афинының саяси және экономикалық даму кезеңімен тұспа-тұс келді. Бұл ақынның дүниетанымына қатты әсер етті. Ол құдайлардың әділдігіне, адам санасы мүмкіндігінің шексіз екендігіне, әрбір азаматтың өз міндетін адал орындап шығуға талпынатындығына сенді. Сондықтан драматург Софокл афиндық демократияның гүлденген кезеңінің ақыны болды. Өз дәуірінде ақынның зор жетістіктерге жетуі тек көркемдік шеберлігіне байланысты болған жоқ, оның көзқарасының б.з.б. V ғасырдағы афиндық қоғам көзқарастарымен үндес келуіне байланысты болды. Оның үстіне Эсхил, Еврипидтер секілді өз Отанын тастап ешқайда кеткен жоқ. Халқының шексіз құрметіне бөленіп, бақытты ғұмыр кешті. Софоклдың ерекше сұлулығына, сымбаттылығына қарап, замандастары оны «бақыттың еркесі» деп атаған. <ref>Тоқшылықова Г.Б. Антика әдебиетінің тарихы. Алматы, 2011.</ref>
Софокл қоғам өміріне де белсене араласты. Дәулетті адам болғандықтан б.з.б. 443 жылы эллиндік, яғни одақтық қазынаның казначейлер комиссиясының төрағасы болып жауапты қызметке тағайындалды. Оның міндеті одақтық мемлекеттер арасында қаржыны бөлу болды.
Ал б.з.б. 441 жылы атақты драматург стратег қызметіне сайланып, Периклмен бірге 2 жыл Самос аралына қарсы соғысқа қатысты. Негізінде ежелгі Грекияда казначейлік және стратегтік қызметке тек үстем тап өкілдері, яғни пентакосиомедимдер сайланатын болған. Оған қоса, Софоклдың өз замандастары арасында беделі өте күшті болған. Себебі, мұндай жоғары лауазымды қаржылық немесе әскери қызметке сайлау ашық түрде, яғни қол көтеріп жақтау арқылы өткізілетін болған. Софокл саяси мәселелерге араласып отырғанымен, оның саяси сұрақтарға жауап беруге қабілеті де, аса қызығушылығы да болмаған. Соның салдарынан самостық әскербасы, философ Мелистен жеңіліп қалады. Осы самостық жорықта Софокл өз замандасы, трагедиялық әрі лирикалық ақын Ион Хиосскиймен танысады. Ионның айтуынша, Софокл көпшіл, белсенді, мықты ақын болғанымен, саясаткер, стратег ретінде жарқырап, ерекше талантымен көріне алмаған. <ref>Античная литература. Анпеткова-Шарова Г.Г., Чекалова Е.И. Ленинград, 1981</ref>
Софокл көрген түске, діни культке, көріпкелге, емшілерге сенетін болған. Софоклдың отбасында Асклепийдің абыздары болғандығы да оған әсер етіп, дәрігерлік практикадан өтеді, діни медицина культтерінің мүшесі болады. Өмірінің соңына дейін Асклепий культімен байланысты абыздық қызмет атқарып, Софокл өлгеннен кейін оған «Дексион» деген культтық батырдың есімі беріледі.
Б.з.б. 480 жылы Софокл хор жетекшісі болды, он екі жылдан кейін алғаш рет трагиктер сайысына қатысып, басты қарсыласы әрі ұстазы Эсхилды шаң қаптырып, бас жүлдені жеңіп алады. Сол уақыттан бастап өмірден өткенге дейін Софокл афиндық драматургтер ішіндегі ең танымалы болады. Ол Ұлы Дионис мейрамдарында 18 рет, Леней мерекелерінде 6 рет жеңіске жетеді.
Б.з.б. 468 жылы драмалық сайыста алғаш рет Эсхилды жеңгенде құрамында «Триптолем» атты трагедиясы бар трилогиясы арқылы жеңеді. Софоклдың бірінші жеңісі жөнінде Плутарх өз еңбегінде жазып қалдырған («Кимон»). Сайысқа афиндық қолбасшы Кимон және 10 стратег қатысқан. Бұдан кейінгі сайыстарда драматург Софокл 20 рет бірінші орынды иемденіп, ешуақытта үшінші орын алып көрмеген.
= Пайдаланған сілтеме =
<references/>
| |||