Лалагүлдер тұқымдасы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш 2.132.173.157 (талқылауы) өңдемелерінен CommonsDelinker соңғы нұсқасына қайта... |
|||
13-жол:
=== Лапыз ===
Лапыз - көпжылдық, шөптекті, биіктігі 15 сантиметрге жететін дәрілік және улы өсімдік . Оның тіршілігі ерекше назар аударады. Күздік лапыз мысалында тіршілігі мен құрылысын қарастырайық.
Күздік лапыздың қабыршақты [[пияз|пиязшығы]] топыраққа терең сіңіп орналасады. Қабыршақ оның тіршілігін сақтайды. Күздік лапыз күзде қарақошқыл күлгін түсті гүл жарады. Гүлі ұзын түтікшенің жоғары ұшында 6 бөлікке бөлінеді. Гүлсерік түбінде 6 аталық болады.
Гүлдің жатыны топырақ астында тереңірек орналасады. Жатыннан 3 ұзын аналық мойны өсіп шығады. Жатынның аналық аузы тозаңдыққа дейін жетелі. [[Өсімдік]] тозаңданғаннан кейін жемістері дереу пісіп жетіледі. Алайда лапыз келесі көктемге дейін топырақ астында жатады. Көктемде қандауыртаспалы, жиегі тегіс жапырақтар дамиды. Жапырақтардың ұзындығы 20 сантиметрге дейін жетелі. Жапырақтар одан әрі ұзарған кезде үш қырлы қауашақ түріндегі жемісі жер бетіне көтеріледі. Пісіп-жетілген жемісінде өте көп қошқыл-қоңыр тұқымдар болады. Жапырақтары қаулап өскен кезде ескі [[Пияз|пиязшық]] кішірейіп, жойылып кетеді. Сөйтіп жаңа пиязшық пайда болады да жаңа [[өсімдік]] өсіп шығады.
[[Қазақстан|Қазақстанда]] лапыздың ''сары лапыз, Кессельринг лапызы'' деген екі түрі өседі. Лапыздың тұқымы [[медицина|медицинада]] дәрі ретінде пайдаланылады. Тұқымнан қан ауруларын, [[подагра]], қатерлі ісікті емдейтін дәрі алынады. Тұқымы өте улы. Лапыз тұқымының құрамынан жасушалардың бөлінуіне әсер ететін зат табылды. Ауыл шаруашылығында мұның маңызы зор. Лапызды кейбір өсімдіктердің ([[қияр]], [[қызанақ]]) түсімін арттыру үшін қолдануға болады.
:Жабық тұқымдылар немесе гүлді өсімдіктердің даражарнақтылар класына жататын құртқашаш, лалагүлділер, [[пияз]], [[інжугүл]] және астық тұқымдастар өкілдерімен таныспақшымыз. Құртқашаш және лалагүл тұқымдастар - шөптекті, кейде шала бұталы, көпжылдық [[өсімдіктер]]. Олардың тамырсабағы, түйнектері, түйнекті пиязшықтары және пиязшықтары болады. Жапырақтары қандауыр немесе таспа пішінді болып келеді. Бұлар - қосжынысты. Жемісі - үш ұялы қауашақ немесе [[жидек]]. [[Қазақстан|Қазақстанда]] сирек кездесетін лалагүлділердің 14 түрі [[Қазақстан Қызыл кітабы|Қазақстан Қызыл кітабына]] тіркелген. Құртқашаш және лалагүл тұқымдастар негізінен сәндік [[өсімдіктер]]. Олар [[медицина|медицинада]] дәрі-дәрмек ретінде пайдаланылады.
[[Сурет:Sego lily cm.jpg|thumb|left|100px|Калохортус Натолла]]
* «Жауқазын» - гүлді [[Өсімдіктер|өсімдіктің]] жалқы атауы, ал «[[қызғалдақ]]» - ақындар сипатындағы жалпы атауы. Көктемде шығатын өсімдік жауқазынның бір түрі екенін ақын [[Абай]] былай бейнелеген: ''«Жазғытұрым қылтиған бір жауқазын».''
* Қазжуа - лалагүл тұқымдастардың ең кішкене түрі. Биіктігі көбінесе - 3 ем, кейде 35 сантиметрге дейін жетелі. Оның өсімді мерзімі өте қысқа, жер бетіне жалғыз ғана талдырмаш жапырағы мен алты жіңішке күлте- жапырақты сары гүлі пайда болады да, көп ұзамай тіршілігін жолды. Топырақта кішкене пиязшығы қыстал, келесі көктемді күтеді.
* Баршынгүл ([[Латын тілі|латынша]] «гладиюс» - семсер, [[Орыс тілі|орысша]] -«шпажник») - түйінпиязшықты құртқашаш тұқымдас көпжылдық өсімдік. [[Еуразия]] және [[Африкада]] жабайы түрде өседі. Жапырағы - семсер пішінде және қатқыл. Баршынгүл сәндік өсімдік ретінде XVII ғасырдан бері өсіріліп келеді. Қазіргі кезде 10000-ға жуық іріктемесі шығарылды. Кейбір іріктеме гүлінің диаметрі 14 сантиметрден асып түседі.
== Білмекке құмарлар үшін ==
| |||