Аристофан: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш Bot: Migrating 66 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q43353 (translate me) |
ш clean up, replaced: Ауд. → Ауданы using AWB |
||
23-жол:
Оның өмірі жөнінде нақты мәліметтер аз. Аристофан Пандион жанындағы Кидафин (Кидатенайон) округінде шамамен б.з.б. 445 жылы дүниеге келген, ал шамамен б.з.б. 385 жылы қайтыс болған деп көрсетіледі.
Әкесінің аты – Филипп, анасының аты – Зенодора. Кей деректерде Аристофанның Филипп, Арар, Никострат, Филетр есімді ұлдары болған және олар комедия жанрының ақындары делінеді. Зерттеушілердің кейбірі Аристофанның афиндық азамат екендігіне күмән келтіреді. Оны Эгинеде, Родоста, енді бірі Египетте дүниеге келген дейді.
Аристофанның бүкіл жан-тәнімен афиндық ақын болғандығы оның тілінен, ойынан, тіпті темпераментінен де байқалып отырады. «Ахарндықтар» шығармасындағы ақынның келтірген мәліметтеріне сүйеніп, ол клерух, яғни Эгине аралындағы афиндық колонист болған деген де болжам бар.
Б.з.б. ІV ғасырдың басынан сақталып қалған жазба деректе, Аристофанның Пандионид бесжүздік Кеңес мүшесі болғандығы айтылады. Комедиограф өмірінің көп бөлігі Пелопоннес соғысы кезеңімен тұспа-тұс келеді. Ол Перикл дәуірі демократиясын жақтаушылардың бірі әрі орта шаруалы жериеленушілердің көзқарасын қолдаушы болды. Оның комедияларының соғысқа қарсы бағытта жазылып, саудагерлер мен өнеркәсіпшілер құрып отырған «радикалды демократиялық» үкіметке деген оппозициясының өткір болу себебі де осыдан.
32-жол:
Аристофан 40-тан аса комедия жазғанымен, бізге 11 еңбегі ғана жеткен. Хронологиялық тәртіп бойынша келтірсек: «Ахарндықтар» - 425 жыл, «Салт аттылар» - 424 жыл, «Бұлт» - 423 жыл, «Аралар» - 422 жыл, «Бейбітшілік» - 421 жыл, «Құстар» - 414 жыл, «Лисистрата» - 411 жыл, «Фесмофорлар мейрамындағы әйелдер» - 411 жыл, «Бақалар» - 405 жыл, «Халық жиналысындағы әйелдер» - 392 немесе 389 жыл, «Байлық» - 388 жыл. Сонымен қатар, Аристофан комедияларының мыңдаған фрагменттері жеткен.
Антик әдебиетін зерттеуші ғалым А.Ф.Лосев әлеуметтік-тарихи кезең тұрғысынан Аристофан шығармашылығын 3 кезеңге бөліп қарастырады:
1. Бірінші кезең – б.з.б. 427-421 жылдар аралығы (Пелопоннес соғысының алғашқы кезеңінен бастап Никиев заманына дейін). Бұл кезеңге жататын шығармалары саяси сарында, халықтық стиль дәстүрін қатаң сақтай отырып жазған. Оған «Кутила» (б.з.б.427 жыл), «Вавилондықтар» (б.з.б.426 жыл) атты сақталмаған туындыларынан басқа, «Ахарндықтар» (б.з.б.425 жыл), «Салт аттылар» (б.з.б 424 жыл), «Бұлт» (б.з.б.423 жыл), «Аралар» (б.з.б.422 жыл), «Бейбітшілік» (б.з.б.421 жыл) драмалары жатады.
40-жол:
3. Үшінші кезең (б.з.б.392-388) – егін шаруашылығына байланысты туған салттық-саяси комедияның ығысып, кейінгі тұрмыстық комедияларға жол бере бастаған кезімен тұспа-тұс келді. Оған «Халық жиналысындағы әйелдер» (немесе «Заң шығарушы әйелдер»), «Байлық» (б.з.б.388 жыл) шығармалары жатады.
Дүниежүзілік Бейбітшілік Кеңесінің ұсынысымен бүкіл ілгерішіл адамзат 1954 жылы Аристофанның 2400 жылдық мерейтойын атап өтті.
▲Дүниежүзілік Бейбітшілік Кеңесінің ұсынысымен бүкіл ілгерішіл адамзат 1954 жылы Аристофанның 2400 жылдық мерейтойын атап өтті. <ref>Шетел әдебиетінің тарихы. Қобланов Ж.Т. Алматы, ҚР Жоғары оқу орындарының қауымдастығы, 2011. ISBN 978-601-217-161-7</ref> Аристофанның «Лисистрата», «Фесмофорлар мейрамындағы әйелдер» атты комедияларын Мүсілім Базарбаев қазақ тіліне аударды. <ref>Аристофан. Лисистрата. Фесмофорлар мейрамындағы әйелдер. Аударған М.Базарбаев. Алматы, «Өнер» баспасы, 1991, 166-бет</ref>
== Аристофан комедиялары ==
Аристофан комедиялары: «Ахарндықтар» - 425 жыл, «Салт аттылар» - 424 жыл, «Бұлт» - 423 жыл, «Аралар» - 422 жыл, «Бейбітшілік» - 421 жыл, «Құстар» - 414 жыл, «Лисистрата» - 411 жыл, «Фесмофорлар мейрамындағы әйелдер» - 411 жыл, «Бақалар» - 405 жыл, «Халық жиналысындағы әйелдер» - 392 немесе 389 жыл, «Байлық» - 388 жыл.
Ғалым, аудармашы М.Базарбаев: «Ескі дүние әдебиет үлгілерін қазақ тіліне аудару етене іске айналғаны құп. Грек әдебиетінің кейбір нұсқалары қазақ тілінде жарық көрді. Бірақ Гомер, Эсхил, Гесиод, Аристофан дүниелері қозғалмастан жатыр. Сондай-ақ, Сократ, Аристотель бастаған бір қауым ойшылдардың шығармалары да аударылған жоқ. Геродот, Фукидид сияқты шежірешілердің де жайы солай» деп антикалық мұралардың қазақ тіліне тәржімалану жайының мәз еместігіне көңіл бөле отырып, комедиографтың «Лисистрата», «Фесмофорлар мейрамындағы әйелдер» атты екі комедиясын қазақ тіліне аударып жариялайды. Афина мен Лакония арасындағы ұзақ жылдарға созылған соғысты тоқтату үшін айлаға көшкен әйелдердің наразылық әрекетіне арналған «Лисистрата» комедиясына ғалым: «композициясы жағынан «Лисистрата» Аристофанның өзіндік шешімін тапқан айтулы шығармаларының бірі болып табылады. Ақын барлық дәстүрлі тәсілдерді қолдана отырып, өзінің идеялық мақсатын жүзеге асыруға ұмтылған. Басқа комедияларына қарағанда, мұнда хор пьесаның аяғына дейін қатысып, шешуші роль атқарады. Парабасада Корифейдің алғы сөзі жоқ. Қос-қостан төрт шумақ берілген, олар симметриялы болып келеді: олар екі ода, екі ант-ода; екі эпиррема, екі антиэпиррема. Мұнда басқа комедиялар сияқты көріністердегі оқиға агонмен ғана шектеліп қоймайды, аяғына дейін, яғни агоннан кейін де өрістей береді» деп пьесаның құрылысын, мақсатын, ондағы хордың рөлін анықтап береді.
▲Ғалым, аудармашы М.Базарбаев: «Ескі дүние әдебиет үлгілерін қазақ тіліне аудару етене іске айналғаны құп. Грек әдебиетінің кейбір нұсқалары қазақ тілінде жарық көрді. Бірақ Гомер, Эсхил, Гесиод, Аристофан дүниелері қозғалмастан жатыр. Сондай-ақ, Сократ, Аристотель бастаған бір қауым ойшылдардың шығармалары да аударылған жоқ. Геродот, Фукидид сияқты шежірешілердің де жайы солай» деп антикалық мұралардың қазақ тіліне тәржімалану жайының мәз еместігіне көңіл бөле отырып, комедиографтың «Лисистрата», «Фесмофорлар мейрамындағы әйелдер» атты екі комедиясын қазақ тіліне аударып жариялайды. Афина мен Лакония арасындағы ұзақ жылдарға созылған соғысты тоқтату үшін айлаға көшкен әйелдердің наразылық әрекетіне арналған «Лисистрата» комедиясына ғалым: «композициясы жағынан «Лисистрата» Аристофанның өзіндік шешімін тапқан айтулы шығармаларының бірі болып табылады. Ақын барлық дәстүрлі тәсілдерді қолдана отырып, өзінің идеялық мақсатын жүзеге асыруға ұмтылған. Басқа комедияларына қарағанда, мұнда хор пьесаның аяғына дейін қатысып, шешуші роль атқарады. Парабасада Корифейдің алғы сөзі жоқ. Қос-қостан төрт шумақ берілген, олар симметриялы болып келеді: олар екі ода, екі ант-ода; екі эпиррема, екі антиэпиррема. Мұнда басқа комедиялар сияқты көріністердегі оқиға агонмен ғана шектеліп қоймайды, аяғына дейін, яғни агоннан кейін де өрістей береді» деп пьесаның құрылысын, мақсатын, ондағы хордың рөлін анықтап береді. <ref>Аристофан. Лисистрата. Фесмофорлар мейрамындағы әйелдер. Ауд.М.Базарбаев. Алматы, Өнер, 1991ж. 159-бет</ref>
Аристофан ескі-ақсүйектік көзқарасты да, сопылық немесе демократиялық көзқарасты да ұстанған жоқ. Ол мықты, тұрақты егін шаруашылығы идеалдарын жақтады. Аристофан демократия көсемдерінің милитаризмін («Ахарндықтар», «Салт аттылар», «Фесмофорий кешіндегі әйелдер», «Бейбітшілік»), афиндық теңіз экспансиясын («Вавилондықтар» т.б.), демократия радикализмін (әсіресе Клеонды өлтіре әшкерелейді), қала цивилизациясын («Аралардағы» даукестікті, «Ахарндықтардағы» сауда- саттықты), азаматтардың ештеңе істегісікелмей, бойкүйездікке ұрынуын сынға алып, сопылық ағартушылық іліміне («Бұлттар»), байларды байыған үстіне байытып, шаруаларды тақыр кедейлерге айналдырған әскери демократия көсемдеріне ашық түрде қарсы шығады. Әсіресе, ақша фетишизмін жек көріп, қоғамды одан арылтуға талаптанады.
Комикалық ақын Аристофанның негізгі қаруы – күлкі болды. Ұсқынсыз маскалар мен оғаш костюмдер киіп шыққан Аристофан кейіпкерлері сахнаға шыққан бойда көрермендерін күлдіруге тиіс болды.
Аристофанның тағы бір ерекшелігі – антропоморфтық мифологияға өткір сын айтуында. Антик әдебиетінде Лукианға (б.з.б. ІІ ғ.) дейін ешкім де құдайлар мен батырларды бұлайша келемеждеп, мазаққа айналдырған емес.
Аристофанның атеизмі деген мәселе әлі де ашық күйінде қалып отыр.
В.Г.Белинский Аристофанды «ежелгі Грекияның соңғы ұлы ақыны» деп таныды.
Аристофан туындыларына ғалым Ж.Әскербекқызы: «бірқатар шығармаларында басынан аяғына дейін тұнып тұрған тәлім-тәрбие, адамдарды адамгершілікке баулу мәселесі қозғалып, автордың айтар ойынан ізгілік исі аңқып тұрады. Аристофанның ең маңызды сатиралары – әдеби пародияға өте ұқсас. Комедиялық образдардан жазушының өз характерін, мінезін, көркемдік бейнесін толық аңғаруымызға болады. Аристофан – өмірде болған, көзімен көрген жайттарды ғана қағаз бетіне түсіріп отырған. Сондықтан оның барлық шығармаларынан тарихи дәлдікті аңғарамыз. Әдебиет тарихын зерттеуші ғалымдар көне грек әдебиетінің өкілдері туралы көптеген мәліметтерді Аристофан комедияларына сілтеме жасай отырып пайдаланып жүр. Аристофан комедиялары тез, шапшаң оқылуымен, оқиғасының мәнділігімен, сюжетінің саздылығымен, тақырыбының алуан түрлілілігімен ерекшеленеді. Комедияларының басты кереметі кейіпкерлері қай уақытта болсын табан астында тауып айтылған әзілдің арқасында қиыннан жол тауып кетіп отырады. Көп жағдайда автор комедияның ерекше мағыналық типін көрсетуге тырысады» деп толымды пікір білдіреді<ref>Антик заман драматургиясы. Эсхил, Софокл, Еврипид, Аристофан, Менандр. «Әлем әдебиеті» кітапханасы. Астана: Аударма, 2009. -592 бет.</ref>.
== Пайдаланған әдебиет ==
<references/>
{{stub}}▼
{{wikify}}
[[Санат:Ежелгі Грекия драматургтары]]
▲{{stub}}
| |||