Қобыланды Тоқтарбайұлы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
39-жол:
== Қобыланды батырдың Қазақ хандығын құрудағы орны ==
Сығанақты астана етіп, Жайықтан Қаратауға дейінгі кең байтақ даланы емін – еркін иемденген көшпелі өзбектер мемлекеті бірте-бірте әлсірейді. Мемлекеттің құлдырауына Әбілқайырдың тым күдікшілігі себеп болады. Ақ Орда аумағы ежелден Орда Ежен ұрпақтарының иелігі саналып келгені белгілі. Жергілікті тайпалар арасында, әсіресе Орысхан есімі қатты құрметтелетін еді. Сондықтан Әбілқайыр Орысханнан тарайтын ханзадалардың көзін жоюға кіріседі. Мұның өзі жергілікті халықтың Көк Ордадан келген Шайбану ұрпағына наразылығын күшейтеді. Жергілікті тайпаларға сенуге болмайтынын анық аңғарған Әбілхайыр Ноғай Ордасымен Сібір жұртынан өзіне адал сарбаздарды отбасымен Сыр бойына көшіріп отырған, тағының қауіпсіздігін қамтамасыз етуге тырысады. Алайда, Батыс пен Солтүстіктен келген Ноғайлы, Қыпшақ, Қоңырат т.б. тайпаларда бірте – бірте жергілікті халықпен байланысып ханға наразы Орсыханның қос немересі Керей мен Жәнібек төңірегіне топтасады. Керей Орысханның үлкен ұлы Тоқтақиядан (Болат сұлтанның ұлы), ал Жәнібек Орысханның сегізінші ұлы Құйыршықтан тарайтын (Бақханның кіші ұлы). ▼
▲ Ақ Орда аумағы ежелден Орда Ежен ұрпақтарының иелігі саналып келгені белгілі. Жергілікті тайпалар арасында, әсіресе Орысхан есімі қатты құрметтелетін еді. Сондықтан Әбілқайыр Орысханнан тарайтын ханзадалардың көзін жоюға кіріседі. Мұның өзі жергілікті халықтың Көк Ордадан келген Шайбану ұрпағына наразылығын күшейтеді. Жергілікті тайпаларға сенуге болмайтынын анық аңғарған Әбілхайыр Ноғай Ордасымен Сібір жұртынан өзіне адал сарбаздарды отбасымен Сыр бойына көшіріп отырған, тағының қауіпсіздігін қамтамасыз етуге тырысады. Алайда, Батыс пен Солтүстіктен келген Ноғайлы, Қыпшақ, Қоңырат т.б. тайпаларда бірте – бірте жергілікті халықпен байланысып ханға наразы Орсыханның қос немересі Керей мен Жәнібек төңірегіне топтасады. Керей Орысханның үлкен ұлы Тоқтақиядан (Болат сұлтанның ұлы), ал Жәнібек Орысханның сегізінші ұлы Құйыршықтан тарайтын (Бақханның кіші ұлы).
Кереймен Жәнібектің наразылығына арқау болар жәйт Әмір Темір ұрпағы Әбу Саидтың күшейе түсуі. Ол Хорасанға жорық жасап Самарқанға бағынуға мәжбүр етеді. Осы жорық кезінде Гератта Моғолстан ханы Есенбұғаның ағасы Жүніспен оңаша әңгімелесіп, оны ағасы Есенбұғаға қарсы аттандырады. Бұл жайсыз хабарды естіген Есенбұға Жүніске жалғыз шамасы жетпейтінін біліп, Әбілхайырмен араздасып жүрген Орысхан немерелері Керей мен Жәнібекке сөз салып, өздерін қолдайтын тайпаларымен көшіп келіп, Моғолстан мен Әмір Темір ұрпақтары мемлекеті аралығын қоныс етем десе келісетінін жеткізеді. Бұл Моғолстанның күш – қуатының артуына әрі шапқыншылық жасамақ ниеті бар Самарқандықтардың жолына тосқауыл болары анық. Моғолстаннан келген елшілер ұсынысы Керей мен Жәнібек сұлтандарды әжептеуір ойландырады. Есенбұғаның бұл ұсынсы соңында құйтырқы саясат жатқанында түсінеді. Дегенмен шұғыл шешім қабылдауларына себепші болған жәй Әбілхайыр әскерінің қолбасшысы Қарақыпшақ Қобыландының жергілікті Арғын тайпасының беделді биі Дайырқожаны (Ақжол биді) өлтіруі.
Әбілхайыр ханның жазғы жайлауы әрі Ордасына көшіп келген кезі. Хан Ордасы қазіргі Ұлытау ауданы, Аманкелді ауылы орталығы Сарлық селосынан шығысқа қарай 7 шақырым жазықта орналасқан. Әртүрлі істермен қатар, түрлі саятшылық т.б. дәстүрлі өнердің де атқарылатын кезі болса керек Ордада. Осы аталған Хан Ордасының Солтүстік шығысында 80-90 шақырымдай қашықтықта «Бозай» деген өзеннің бойында аң аулап жүрген жерінде Қобыланды Ақжол биді өлтіріп кетеді. Ақжол бидің әкесі арғынның атасы Қодан тайшының 90-нан асқан шағы болса керек, мерт болған баласының жансыз денесін айналып жүріп, зарлап:
| |||