Тывалар: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Тывалар''' — ұлт, [[Тыва Республикасы]]ның байырғы халқы. [[Орталық Азия]]ны мекендейтін [[Түркілер|Түркі]] этнос және ұлт. [[Сойондар]], [[сойоттар]], [[урянхайлар]], танну-тувиндер деп әрқалай аталып келген. Жалпы саны 280 мың (2002) адам. Олардың 244 мыңға жуығы [[Ресей Федерациясы]]н, 26 мыңға жуығы [[Моңғолия]]да тұрады. [[Тыва тілі|Тывалар тілі]] [[түркі тілдері]] тобына жатады, [[будда]] дінін және [[Тәңіршілдік]] ұстанады. [[Антропология]] жағынан моңғол[[Түркілер|түрк]] нәсіліне жатады. Этника жағынан далалық (халықтың 95%-ы) және тыва-тожиндертывалар болып бөлінеді. Далалық Тываларың этногенезінде [[Орталық Азия]]дағы түркі тілдес топтардың ықпалы басым. Тыва-тожиндер самодилер мен кеттер тобының түркі тілдес халықтармен араласуынан шыққан. [[Қазан төңкерісі]]не дейін тывалар көшпелі мал шаруамен ғана айналысты. [[Жылқы]], [[сиыр]], кейбір аудандарда түйе мен [[қой]] өсірілді, жайылымдық мал шаруа дамыды. Ұлттық тағамдары ет пен сүттен жасалады. Сиыр мен бұғы сүтінен жаз кезінде [[айран]], [[құрт]], ірімшік даярлайды. Негізгі тағамдары – ет. Тывалардың баспанасы – кидисег деп аталатын киіз үй. Чум деп аталатын баспананы да қолданған. Үй жиһазы оюлап әшекейленген ағаш төсек, абдыра, ыдыс-аяқ, оюлы тері торсықтардан құралады. Ұлттық спорт өнерінің ішінде ең көп тарағаны – [[палуандар күресі]]. Халықтық өнерден бұға-шатра, черги-шатра, тугул-шатра секілді есепке негізделген, ой-өрісті дамытуда маңызы бар тақта ойыны кең тараған. Тыва жазба әдебиеті 1930 ж. ұлттық әліпби қабылданған соң дами бастады. Тывалардың музыка өнерінің негізін әр алуан тұрмыс-салт жырлары, лирик. әндер, күлдіргі частушкалар, көмеймен айтылатын сығыт, қарғыра, хормей секілді халық әндері, сондай-ақ эпик. сарындағы жырлар, аспапта орындалатын саздар құрайды. Кең тараған музыка аспаптары шекті-ысқышты – [[допшулуур]], бызанчы, игил; іліп тартатын аспаптар – чадаған, шанзы, шелер-хомус, кулузун-хомус, демир хомус; үрлемелі аспаптар – мургу мен шоор. Ламалар мен бақсылардың үрлемелі сазды аспаптарына бурээ, бушкуур, тун жатады. Соқпалы аспаптары – шан, конча, дщамбра, кенгирге, дунгур. Ел аралап, өнер көрсететін әнші-жыршы, сазгерлер ұлттық [[музыка]] мәдениетінің дамуын жалғастырды.