Дәуір: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Жаңа бетте: Дәуір – ғылымда негізгі үш мағынада орныққан ұғым: 1) қандай да болмасын оқиғаның немесе процест... |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
'''Дәуір''' – ғылымда негізгі үш мағынада орныққан ұғым:
Дәуір – ғылымда негізгі үш мағынада орныққан ұғым: 1) қандай да болмасын оқиғаның немесе процестің басталуы есептеле бастайтын уақыт сәті. Д. ұғымы бұл мағынада астрономияда қолданылады. Мұндағы «Д.» әр текті периодты аспан құбылыстарына бақылау жасағанда уақыт санау басталатын мезгіл сәтін, я қандай да болмасын бақыланушы аспан шамшырағының қайсыбір нақты күйі үшін уақыт сәтін білдіреді. «Д.» терминінің соңғы мағынасы ежелгі астрономияда, әсіресе, астрологияда қолданылған; 2) қандай да бір құбылыстың өмір сүруіндегі немесе қандай да бір процестің дамуындағы басқа уақыт интервалынан сапалық тұрғыдан өзгеше уақыт интервалы. «Д.» ұғымының бұл мағынасы геологияда анағұрлым қатаң түрде пайдаланылады. Мұнда негізгі уақыт көрсеткіші тау жыныстары түзілетін аралықтағы мезгіл сәті болып табылады. Геологияда мұндай интервалдар төмендегідей өрбу сатылары арқылы беріледі. Ең үлкен интервал «заман», яғни эра (лат. аera – бастапқы сан) ұғымы арқылы анықталады. Бұл – геол. топты құрайтын тау жыныстарының геол. түзілу мерзімі. Мыс., палеозой, мезозой, кайнозой. Әрбір заман геол. жүйені құрайтын тау жыныстарының геол. түзілу мерзімін білдіретін кезеңдерге бөлінеді. Мыс., палеозой заманы кембриялық, ордовик, силурийлік, девондық, тас көмір және перьмдік кезеңдерді қамтиды. Д. деп бұл тұста геол. бөлімді құрайтын тау жыныстарының геол. түзілу мерзімі ұғынылады; 3) гуманитарлық ғылымдар мен философияда (жекелей алғанда, тарих философиясында) Д. ұғымы астрономия мен геологиядағыдай нақты мағынада қолданылмайды. Мұнда да Д. деп басқа тарихи уақыт интервалдарынан сапалық жағынан өзгеше бір уақыт интервалы түсініледі. «Д.» ұғымын осы мағынада тарихи процеске қолдану адамзат дүниетанымындағы уақыт категориясын жіктеудің арқасында мүмкін болды. Мұндай мүмкіндік Жаңа дәуірде ғана пайда болды. Сол кезде тарих ғылымы мен тарих философиясы алдында өзекті мәселелердің бірі ретінде тарихи процестерді кезеңдерге бөлу міндеті қойылды. Бұл тұрғыдан қазіргі ғылым адамзат тарихын жіктеуде Д. ұғымын кеңінен пайдаланады. Мыс., ежелгі дәуір (Рим империясы құлағанға дейінгі кезең, 5 ғ-дың 2-жартысына дейін), орта ғасырлар (5 ғ-дан 17 ғ-дың ортасына дейін), жаңа дәуір (17 ғ-дың ортасынан бастап). Адамзат тарихын Д-ге бөлудің жалпылама үлгілерінің бірі ретінде қабылданған бұл 3 уақыт интервалы анықталғанға дейінгі процесс ұзаққа созылған болатын. Адамзат қоғамының дамуын әр түрлі кезеңдеулер (мыс., К.Маркс мұрасында олар жетіге жуық) ұсынылды, бірақ қалай болғанда да тарихи интервалдарды ешкім де арнайы Д. деп атамады. 18 ғ-дан бастап «дәуір рухы», «замана рухы», «бұл тұтас дәуірді құрады», «бұл жаңа дәуірдің бастамасы еді» деген тәрізді ұғымдар пайда болды. Олардың белгілі бір тұжырымдамалық мағынасы болмады, тіпті олар күні бүгінге дейін жоқаласы▼
# қандай да болмасын оқиғаның немесе процестің басталуы есептеле бастайтын уақыт сәті. Дәуір ұғымы бұл мағынада астрономияда қолданылады. Мұндағы «дәуір » әр текті периодты аспан құбылыстарына бақылау жасағанда уақыт санау басталатын мезгіл сәтін, я қандай да болмасын бақыланушы аспан шамшырағының қайсыбір нақты күйі үшін уақыт сәтін білдіреді. «Дәуір» терминінің соңғы мағынасы ежелгі астрономияда, әсіресе, астрологияда қолданылған;
# қандай да бір құбылыстың өмір сүруіндегі немесе қандай да бір процестің дамуындағы басқа уақыт интервалынан сапалық тұрғыдан өзгеше уақыт интервалы. «Дәуір» ұғымының бұл мағынасы геологияда анағұрлым қатаң түрде пайдаланылады. Мұнда негізгі уақыт көрсеткіші тау жыныстары түзілетін аралықтағы мезгіл сәті болып табылады. [[Геология|Геологияда]] мұндай интервалдар төмендегідей өрбу сатылары арқылы беріледі. Ең үлкен интервал «заман», яғни эра (лат. аera – бастапқы сан) ұғымы арқылы анықталады. Бұл – геол. топты құрайтын тау жыныстарының геол. түзілу мерзімі. Мысалы, палеозой, мезозой, кайнозой. Әрбір заман геол. жүйені құрайтын тау жыныстарының геол. түзілу мерзімін білдіретін кезеңдерге бөлінеді. Мысалы, палеозой заманы кембриялық, ордовик, силурийлік, девондық, тас көмір және перьмдік кезеңдерді қамтиды. Дәуір деп бұл тұста геол. бөлімді құрайтын тау жыныстарының геол. түзілу мерзімі ұғынылады;
▲
|