Алматы қорығы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш 91.235.176.43 (талқылауы) өңдемелерінен Legobot соңғы нұсқасына қайтарды
Өңдеу түйіні жоқ
21-жол:
| website =
}}
'''Алматы қорығы'''- [[Іле Алатауы]]ның орталық бөлігіндегі табиғат байлығын қорғау және ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу мақсатында [[1931]] жылы құрылған мемлекеттік корық. Ауданы 73,34 мың га ([[1997]]). Алматы қорығының құрамына теңіз деңгейінен 1400-5017 м биіктікте орналас­кан Талғар тау жоталары енеді. Ол 4 биіктік белдеуден тұрады. Оның орманды-дала белдеуінде (1300-2600 м) алма, өрік, [[долана]], [[қарақат]], итмұрын, ұшқат өседі. Жабайы жеміс ағашты ор­ман [[Тянь Шань]] шыршасынан тұратын қылқан жапырақты орманға (1400-2800 м) ауысады. Ал субальпі белдеуі (2600-3000 м) [[жартастар]] мен [[құлама]] шөгінділерден, шөбі аласа альпі шалғынынан тұрады. Одан жоғары (3800 м-ден биік) белдеуді ұдайы [[мұз]] басқан құздар алып жа­тыр. Қорықта өсімдіктердің 1300-ден аса түрі кездеседі, оның 112 түрі ағаштар мен бұталар.
==Жануарлар==
Алматы қорығы- жануарлар дүниесіне де бай. Онда сүткоректілердің 40 (барыс, коңыр аю, тас сусар, марал, таутеке, [[арқар]], елік, [[суыр]], [[тиін]], т.б.), құстардың 200-дей түрі (самырсын құсы, шырша торғай, тоқылдақ, [[бұлбұл]], үкі, кептер, қара және сары шымшық, құр, ұлар, қозықұмай, сушыл торғай, арша емен- тұмсығы, т.б.) бар. [[Бауырымен жорғалаушылар]]дан: [[алай кесірткесі]], [[қалқан тұмсықты жылан]]; космекенділерден: көлбакд мен жасыл [[құрбақа]] кездеседі.“Қалқан” Қо­рықтамен ғылыми“Әнші жұмыстартау” жолғамаңында қо-аңның йылған. [[Ғалым]]дар43, орманныңқұстың қалыптасу заңдылықтарын85, өсімдіктерқосмекенділердің мен жануарлар3, экологиясынбауырымен жәнежорғалаушылардың олардың3 биологиялықтүрі ерекшеліктерінтіршілік зерттейдіетеді.Онда Қо­рықтакездесетін көпаңдардың жылданнегізгі берітүрлері: "[[Таби­ғат]]арқар, шежіресі"қарақұйрық, аттыелік, күнделікқасқыр мен жүргізіліптүлкі, ондашұбар жинақталғанкүзен ғылымижәне мәліметтерсасық Алматыкүзен,ал қорығықұстардан: туралыбөдене, 9шіл, томдықкекілік, кітаптажетісу баяндалған.<ref>қырғауылы, Жетісутұйғын, энциклопедия.жағалтай, -құладын, Алматы:ақбас «Арыс» баспасықұмай,тазқара,бүркіт және қыранқара 2004мекендейді. Қосмекенділерден:жасыл 712құрбақа, бетсібір +көлбақасы 48тіршілік бететсе, түрлібауырымен түстіжорғалаушылардан: суреттісұр жапсырма.жылан(улы ISBNжылан), 9965-17-134-3</ref>қара шұбар жылан (усыз) және кесірткелер кездеседі.
Қорықта еліктердің саны тиянақты қорғаудың нәтижесінде 500−ден асып отыр. Мұнда елік мекендеуге қолайлы оң мыңға жуық орман алқабы бар. Олар жыл мезгілдеріне байланысты таудың әртүрлі биіктігіне ауысып отырады. Сол сияқты бұл өңірде таутеке де мекендейді. Мәселен, қорық қызметкерлерінің соңғы жылдары вертолетпен жүргізген есебі бойынша таутекенің қоры 560–тай екендігі анықталады. Таутеке мәңгі мұзға дейін көтеріліп, жартастар мен құздардың арасында тіршілік етеді.Тек қыста ғана тау етектеріне қарай төмендейді. Сондай–ақ мұнда марал сирек кездеседі. Бұл жерде жыл маусымдарына байланысты арқар да болады. Олар қыс айларында күндіз жайылады да, түнде тығылып жатады. Көбінесе күзгі–қысқы айларда үйір–үйірімен жүреді.
Қорық территориясында ақтөс сусар, орман көркі–ақтиын кездеседі.Олар шыршалы ағаштардың жаңғағынан және саңырауқұлақтарды қорек етеді. Кей уақыттарда тау етектеріне түсіп жеміс–жидектермен де азықтанады. Ал суыр тау беткейлерінен ін қазып алып, сонда мекендейді. Әр інді қазып алып, сонда мекендейді. Әр інде 5-10 суыр болады. Күзге қарай қатты семіреді. Күн жылына бастаған кезде қысқы ұйқысынан оянады. Мұнда тау суырынан қоры мол.
Қорықтың шөл және шөлейт аймақтарына таралған тұяқты аңдардың,бірі–қарақұйрық . Бұл аң көбіне ашық далалы, шөлді жерлердің ойлы–қырлы төбешіктерінде, тау етектері мен сайлардағы жер қыртысы неғүрлым қаттырақ жерде тіршілік етеді. Қазіргі кезде ол халықаралық “Қызыл кітапқа” еніп отыр. Сондықтан да олардың саны жылдан–жылға өсіп келеді. Қорық жерінде олардың тіршілік етуіне қолайлы жеті мың гектардай жер бар. Бірақ олар жыл маусымдарына қарай қорықпен көршілес жерлерге кетіп қалады да, онда табиғатқа қас адамдардың атқан оғына тап болады.
== Түсініктемелер ==
Қо­рықта ғылыми жұмыстар жолға қойылған. [[Ғалым]]дар орманның қалыптасу заңдылықтарын, өсімдіктер мен жануарлар экологиясын және олардың биологиялық ерекшеліктерін зерттейді. Қо­рықта көп жылдан бері "[[Таби­ғат]] шежіресі" атты күнделік жүргізіліп, онда жинақталған ғылыми мәліметтер Алматы қорығы туралы 9 томдық кітапта баяндалған.<ref> Жетісу энциклопедия. - Алматы: «Арыс» баспасы, 2004. — 712 бет + 48 бет түрлі түсті суретті жапсырма. ISBN 9965-17-134-3</ref>
 
==Пайдаланған әдебиет==